Zarifa Ghafari overleefde in Afghanistan vele aanslagen en werd zelfs burgemeester

Het zal onder het huidige bewind van de Taliban niet snel opnieuw gebeuren: een jonge Afghaanse vrouw die het in het aartsconservatieve land tot burgemeester van een plattelandsgemeente schopt. Het lukte Zarifa Ghafari in 2018, dankzij een ongelooflijk incasserings- en doorzettingsvermogen, onder het relatief liberale vorige bewind in Kabul.

Alleen al wegens die unieke prestatie is het goed het boek te lezen waarin ze haar belevenissen vertelt. Ghafari is weliswaar nog maar 28 jaar, maar heeft al een uitzonderlijk turbulent leven achter zich. Dat geldt natuurlijk voor veel Afghanen. Het leven in een land dat al decennia wordt verscheurd door oorlog, terreur, onderdrukking en bizarre islamitische voorschriften, is nu eenmaal altijd vol gevaren, zeker voor vrouwen. Maar de obstakels die Zarifa moest overwinnen en het aantal keren dat ze door het oog van de naald kroop tarten elke verbeelding.

Tot tweemaal toe overleefde ze al als schoolmeisje bomaanslagen. De eerste keer raakte ze licht gewond maar toen ze twaalf was, had ze minder geluk. Op weg naar school in de provincieplaats Gardez liep ze langs het kantoor van de provinciale gouverneur toen daar een auto met explosieven ontplofte. Meters ver werd ze weggeslingerd en haar schedel bleek op drie plaatsen gebroken. De flarden huid hingen langs haar lichaam. Zarifa leed helse pijnen maar overleefde.

Zie ook deze portretten: Onder de Taliban zijn vrouwen steeds verder verdrongen uit het publieke leven

In het geheim naar school

Typerend voor haar was dat ze die dag op weg naar school was geweest, hoewel haar vader – een officier in het regeringsleger – dat uitdrukkelijk had verboden. Volgens hem was dat te gevaarlijk. Maar wanneer hij naar zijn werk vertrok, ging ze stiekem toch, omdat ze nu eenmaal een onbedwingbare lust had om te leren. Zelfs na die tweede aanslag bleef ze in het geheim de school bezoeken. Toen haar vader dat ontdekte, geselde hij haar met een riem.

Hoewel Zarifa zich dikwijls beknot voelde in haar mogelijkheden om zich te ontplooien in een land waar vrouwen vanouds een ondergeschikte rol spelen aan de man, had ze het geluk relatief ruimdenkende ouders te hebben. Na rijp beraad gaven die haar toestemming met een beurs in de Indiase stad Chandigarh te gaan studeren. Daardoor kreeg ze veel meer vrijheid en ontwikkelde ze zich snel. Bijna was ze echter ook daar weer omgekomen. Na een aanrijding lag Zarifa bijna een maand in coma maar ook dit ongeluk overleefde ze.

Eenmaal terug in Afghanistan was ze vastbesloten zich in te zetten voor de verbetering van de positie van de vrouw. Daarom zette ze een radiostation op in de provinciestad Maidan Shahr, niet ver van de hoofdstad Kabul. Radio Peghla (Radio Jong Meisje) richtte zich vooral op vrouwen en meisjes en werd al snel een succes. Een van de mannen die haar hielpen – zonder mannen was zo’n project niet te realiseren – werd haar echtgenoot.

Toen ze merkte dat er door corruptie steeds veel geld uit de gemeentekas verdween en de plaats Maidan Shahr zich nauwelijks ontwikkelde, besloot ze een gooi naar het burgemeesterschap te doen. Beter gekwalificeerd voor de functie dan de meeste mannen, vormden haar sekse en leeftijd opnieuw een probleem. Zelfs toen ze haar aanstelling al op zak had, stond een menigte in Maidan Shahr haar op te wachten met de bedoeling haar te doden. Toch hield ze vol en vroeg zelfs president Ghani per brief om hulp met de gedenkwaardige woorden: „Het is geen misdaad om een vrouw te zijn.” Gedoogd door de meerderheid van de inwoners bond ze vervolgens de strijd aan met een corrupte gouverneur en probeerde de hardnekkige corruptie ter plaatse aan te pakken.

Hoewel het boek vlot leest, en het onvoorstelbaar is wat Zarifa allemaal te verduren krijgt, bekruipt je als lezer na een tijdje toch een enigszins ongemakkelijk gevoel. Dat de Britse journalist Hannah Lucinda Smith werd gevraagd als haar ghostwriter, gaat in dit geval ten koste van de authenticiteit. Daardoor blijft Zarifa’s verhaal hangen tussen autobiografie en biografie. Horen we echt haar stem, of lezen we een versie van Smith? Ook van haar burgemeesterschap komt uiteindelijk niet veel terecht. Ze weet niet veel gedaan te krijgen, waardoor ze besluit, nadat er een paar mislukte aanslagen op haar zijn gepleegd en ook haar vader om het leven is gebracht, begin 2021 haar functie neer te leggen en een ambtelijke baan in Kabul aan te nemen.

Even vlucht ze, na de inname van Kabul door de Taliban vorige zomer, naar Duitsland, maar al een halfjaar later besluit ze terug te keren om de Afghanen, met name de vrouwen, te helpen. Ook weer een bewijs van haar moed: slechts weinigen zouden het haar nadoen.

Ondertussen begint Zarifa in het buitenland wel steeds meer op te vallen, waardoor ze steeds frequenter wordt uitgenodigd naar het Westen. De BBC schaart haar in 2019 zelfs onder de honderd meest inspirerende en invloedrijke vrouwen van de wereld. Het wordt in het boek uitvoerig beschreven en ook hier komt de stem van ghostwriter Smith weer iets te nadrukkelijk naar voren. Bijvoorbeeld wanneer allerlei aspecten van de Afghaanse maatschappij worden uitgelegd. Daar voel je de invloed van de buitenstaander die Zarifa vanaf de zijlijn vertelt: dat moet je nog even uitleggen.

Lees ook dit artikel: Vrouwelijke studenten door Taliban verbannen van universiteiten

Buitenlands publiek

Het boek is overduidelijk bestemd voor een buitenlands publiek. Dat is op zichzelf niet verkeerd, maar het is spijtig dat slechts weinig Afghanen het zullen lezen, hoe opmerkelijk haar relaas ook is en hoeveel Afghaanse vrouwen én mannen daar ook iets van zouden kunnen opsteken.

Nu de Taliban het weer voor het zeggen hebben in Afghanistan, gaat de toestand van vrouwen voorlopig alleen maar achteruit. Ze zijn niet langer welkom in parken, omdat ze mannen daar in verleiding zouden kunnen brengen. De Verenigde Naties meldden dat sinds half november honderd mannen en vrouwen in het openbaar zijn gegeseld, onder meer omdat ze een onwettige verhouding met elkaar zouden hebben gehad. Erger nog: al anderhalf jaar lang ligt het middelbaar onderwijs voor meisjes vrijwel geheel stil. Westerse hulpverleners kijken vanuit de verte mismoedig toe, maar kunnen niets uitrichten.

Zo is de treurige werkelijkheid dat de bescheiden vooruitgang in de emancipatie van de Afghaanse vrouw die er – met Westerse hulp – de laatste paar decennia onmiskenbaar is geweest, weer verloren dreigt te gaan. Ook dit boek zal daarin, hoe inspirerend en spannend ook, geen verandering kunnen brengen, zo blijkt wel weer uit het feit dat sinds deze week vrouwelijke studenten in Afghanistan niet meer welkom zijn op de universiteiten. Een laatste, uiterst pijnlijke maatregel in de reeks onderwijsbeperkingen die de Taliban vrouwen dit jaar hebben opgelegd.