‘Saint Omer’ is meer dan een moderne versie van Medea

Ergens in 2016 woonde Alice Diop een rechtszaak bij in het Franse kustplaatsje Saint Omer waarin de 39-jarige Fabienne Kabou terechtstond wegens de moord op haar vijftien maanden oude dochtertje. Documentairemaker Diop, een van de rijzende sterren van de Franse cinema, onder meer bekend van de vorig jaar op IDFA vertoonde ‘banlieue’-film Nous, maakte dagelijks aantekeningen van de verhoren die nu ten grondslag liggen aan het scenario van haar eerste fictiefilm. Net als haar hoofdpersoon zag ze in de zaak een moderne Medea – de Griekse mythe over de tovenares die haar kinderen vermoordt uit wraak. Hoewel ze daar in de film op terugkomt, doet ze zich daarmee tekort. Het ís een moderne Medea, en meer.

https://www.youtube.com/watch?v=hSuQ1bwRGqI

Ogenschijnlijk is de film een rechttoe rechtaan, maar spannend rechtbankdrama. Laurence kwam naar Frankrijk om filosofie te studeren. Ze wilde een van de grote filosofen worden, vertelt ze op een gegeven moment. Iets achterlaten, iets betekenen. Maar ze voelde zich door het academische systeem belemmerd. Waarom moest ze ook zo nodig Wittgenstein bestuderen?, vraagt een van haar docenten. Had ze niet beter iets dicht bij haar eigen cultuur kunnen kiezen? Dat is niet het enige moment van onverholen racisme in het zogenaamd onpartijdige Franse school- en rechtssysteem dat de film blootlegt. Als Laurence op een gegeven moment inbrengt dat ze ten tijde van haar daad ‘behekst’ was, krijgen de meeste magistraten zowat een hartverzakking, maar blijft de rechter luisteren. Is er inderdaad iets waarover we, zoals Wittgenstein zei, moeten zwijgen, omdat we er niet over spreken kunnen? Ergens tussen de wet en het vonnis liggen de filosofie en het zwijgen.

We volgen journalist Rama, kijken in de ogen van de vrouwelijke rechter, en proberen Laurence te peilen. De actrices spelen het uitstekend uit. We krijgen eindeloos de kans om hun gezichten te bestuderen, omdat Diop bijna alleen maar reactieshots filmt. Daarmee wordt het al in z’n stijl een film over incasseren.

Diop, net zoals Rama en Laurence van Senegalese afkomst, laat in haar dramaturgie zien hoe het systeem vrouwen om hun afkomst ongelijk behandelt, maar ook om hun vrouwzijn. Saint Omer gaat over de onzichtbaarheid van vrouwen. Door de manier waarop Diop haar vertelling structureert morrelt ze aan de maatschappelijke moederschapsideologie. Ze keert daarvoor niet terug naar de Medea van tragediedichter Euripides, maar naar die van de Italiaanse filmmaker Pasolini. In zijn interpretatie uit 1969 werd de Medeafiguur een symbool voor de manier waarop westers kolonialisme de kennis van het mondiale zuiden dreigt te vernietigen. Het maakt de film zowel immens als nederig stemmend.

In deze gids vind je de beste films die momenteel in de bioscoop draaien