De opmerkelijke wedergeboorte van de ‘whodunnit’

‘Iedereen heeft het al een keertje gedaan”, zegt regisseur Tom George tijdens ons video-interview. Zijn speelfilmdebuut See How They Run gaat over de verfilming van Agatha Christie’s ‘The Mousetrap’, het toneelstuk dat al sinds 1952 onafgebroken op het Londense West End loopt, alleen even onderbroken door de pandemie. Het is daarmee het langstlopende toneelstuk ter wereld en werd door meer dan tien miljoen mensen bekeken. ‘Iedereen’ heeft ‘The Mousetrap’ dus wel eens bezocht, of gelezen, of erover gehoord. Was dat niet die voorstelling waarbij aan het einde aan het publiek werd gevraagd om niet te verklappen wat de plot was?

Maar dat is niet wat Tom George bedoelt met ‘iedereen’. ‘The Mousetrap’ is een van de beroemdste ‘whodunnits’ van het detectivegenre. „In het genre van de whodunnit en in het bijzonder in de boeken van Agatha Christie, is iedere mogelijke verdachte al een keer als dader ontmaskert: de butler, de echtgenoot, de schrijver, de verteller, iedereen, niemand…” Mensen die onlangs haar Moord in de Oriënt-Express of Moord op de Nijl in regie van Kenneth Branagh hebben gezien, begrijpen hem meteen.

George en Branagh zijn niet de enigen die het genre oppoetsen. Deze week ging Glass Onion, de nieuwe Knives Out, in première, met Daniel Craig opnieuw in de rol van sullige detective. Later dit jaar wordt Amsterdam verwacht van David O’Russell, nog zo’n groots opgezet ensembledrama rondom een moordmysterie. De toon werd eerder gezet door Wes Anderson, wiens recente films The Grand Budapest Hotel en The French Dispatch ook draaien om misdaden en rookgordijnen.

Die hernieuwde populariteit van het genre is verklaarbaar. Het bioscooppubliek is murwgebeukt door superhelden en zoekt iets anders met vaart en spektakel, maar dan beschaafder. En dan kom je al snel bij een nostalgisch genre met een knipoog uit. In dit geval is dus de filmconsument met z’n honger naar films die zowel bekend als een beetje anders zijn de schuldige.

Lijken op het toneel

Tom George, die voordat hij zijn eerste speelfilm maakte het vak leerde als tv-regisseur, is beslist een erfgenaam van Anderson. Niet alleen is het script van See How They Run opgezet als een heen en weer springend verhaal met verschillende dwaalsporen en perspectieven. Ook maakt hij veelvuldig gebruik van split-screens om te beklemtonen dat elk verhaal niet één of zelfs twee, maar evengoed vier verschillende invalshoeken kan hebben. „See How They Run is zowel een karakterkomedie, een whodunnit, als een film óver whodunnits. Dat laatste komt omdat ‘The Mousetrap’ niet alleen beroemd is om z’n plottwist, maar ook omdat Agatha Christie contractueel liet vastleggen dat het script pas verfilmd mocht worden als de laatste theatervoorstelling gespeeld zou zijn.”

See How They Run speelt zich af als de Amerikaanse filmproducent Leo Köpernick (Adrien Brody) begin jaren vijftig naar Londen komt om, inderdaad, de rechten van ‘The Mousetrap’ voor een film te verwerven. Niet alleen liggen dan voor je het weet de lijken op het toneel, ook heeft Köpernick nogal uitgesproken ideeën over hoe je zo’n moordmysterie zou moeten verfilmen.

De hogere ironie wil dat met de productie van See How They Run werd begonnen toen het toneelstuk stillag vanwege de pandemie. Niet per se zo gepland, wel een uitstekende kans. Nu werd voldaan aan Agatha Christies eis dat er geen toneelversie van haar stuk meer te zien zou zijn.

Samenvatten waar de film over gaat is niet alleen verboden als je je aan de regels van Agatha Christie houdt, het is ook lange tijd onmogelijk. Dat is best prettig. Twee detectives met de namen Stalker (Saoirse Ronan) en Stoppard (Sam Rockwell) zijn de ogen en de oren van de toeschouwer. Een komisch duo à la Jansen en Janssen, waarvan we even moeten opletten (en dat is geen spoiler, maar een van de wetten van het genre) of ze wel echt zijn wie we denken.

Koningin van de thriller

Met z’n strakke lengte (krap 100 minuten) vliegt de film daar toch uit de bocht. Ondanks achtervolgingen in de sneeuw en een cameo van ‘de fictieve’ koningin van de thriller, verliest de film het allerbelangrijkste voor een suspenseverhaal: tempo en interesse in de hoofdfiguren. Je kunt als maker, maar ook als toeschouwer alleen maar zo lang tussen de regels door lezen voordat je toch iets van substantie verlangt.

Heeft George de teugels iets te veel laten vieren? Hij houdt van improviseren op de set. Of is hij meer zoals zijn personage Köpernick’, de producent die greep wil houden op het productieproces? George: „Ik vind het idee van een Köpernick-schaal geweldig. Waar ik sta? Waarschijnlijk ergens in het midden, tussen de Europese manier van denken waarin je dienstbaar bent aan het verhaal, en het hele team creatieve input heeft, en de Amerikaanse, waarin veel minder aan het toeval wordt overgelaten. Maar is dat niet precies waar de film ook over gaat?”