We zijn nog maar net geïnstalleerd in een café in Amsterdam of Daniel Wohl (43) wijst naar mijn smartwatch. „Is dat nou fijn, zo’n ding?” Bij het afrekenen van de koffie had hij al verbaasde kreetjes geslaakt bij het zien van een contactloze betaling met een telefoon. Voor een componist die dol is op het gebruik van allerlei elektronica in zijn muziek, is hij behoorlijk analoog, geeft-ie toe; bang dat hij nog meer een slaaf zal worden van elektronica. Maar heeft hij daar dan geen last van bij alle knopjes en schuifjes en computerprogramma’s die hij gebruikt in zijn muziek, vaak in samenspel met een analoog klassiek ensemble? „Absoluut. Maar dat voelt veel lekkerder. Dan ben je aan het ontdekken.”
Deze week hoort het zuiden van Nederland een nieuw stuk van de Frans-Amerikaanse Wohl: een slagwerkconcert voor slagwerker Dominique Vleeshouwers (artiestennaam tegenwoordig: DOMNIQ) getiteld Uncanny Valley. Vleeshouwers speelt het met orkest Philzuid (de nieuwe naam van philharmonie zuidnederland). Thema: kunstmatige intelligentie. Wohl, die in de Verenigde Staten woont, is nu een week in Nederland om met Vleeshouwers te repeteren.
We zitten in een heel nieuw moment in de geschiedenis
Dat het rap gaat met kunstmatige intelligentie moge inmiddels duidelijk zijn. Het kan al een indrukwekkende gesprekspartner zijn en niet van echt te onderscheiden ‘foto’s’ creëren, maar ook muziek componeren. Voor het interview vroeg ik de online muziekcreator Suno, dat je op verzoek liedjes kunt laten schrijven, om een lied te maken over de samenwerking tussen Wohl en Vleeshouwers. Het AI-programma maakt een lied, met gezongen tekst en een logische muzikale opbouw en al, in een minuut. Wohl voelt er een rollercoaster aan emoties bij: „Het is ontzettend opwindend, ongelofelijk en doodeng. We zitten in een heel nieuw moment in de geschiedenis, en dat voelt heel intens. We kunnen het eigenlijk nauwelijks bevatten.”
Wispelturige gevoelens
Wat is voor Wohl het opwindende, muzikaal gezien? „Dat het ons mogelijk uit bepaalde repetitieve aspecten van componeren kan halen, met nieuwe ideeën die mensen nooit zouden verzinnen. Op optimistische dagen denk ik dat AI een geweldige assistent gaat worden, die me bijvoorbeeld tien muzikale ideeën geeft waarvan ik er één gebruik om door te ontwikkelen.” En op pessimistische dagen? „Dan denk ik dat AI iedereen kan vervangen, op misschien 0,1 procent van de mensheid na. Als die fantasie waar wordt, kan AI makkelijk een hele symfonie schrijven.” Dan lacht Wohl als een boer met kiespijn: „Het stelt me wel gerust dat hedendaagse klassieke muziek niet zo populair is. Aan die ontwikkeling valt vast geen geld te verdienen.”
Lees ook Billie Eilish, Pearl Jam en Katy Perry waarschuwen voor AI-muziek: ‘Het is een aanval op menselijke creativiteit’
Vleeshouwers nam de geluiden van al zijn slagwerkinstrumenten op en stuurde die naar Wohl. Met die audiotheek aan geluidjes verklankte Wohl zijn wispelturige gevoelens over AI: „Uncanny is dat gevoel dat je krijgt bij het zien van een deepfake die helemaal klopt, behalve bijvoorbeeld de handen”, legt Wohl uit. Het eerste deel van het stuk gaat over de mens aan het begin van de aanstaande revolutie; het nu dus eigenlijk: „AI beïnvloedt ons, maar het heeft ons nog niet overgenomen. Dat laat ik klinken in een vibrafoon met elektronische vertragingen, maar weinig extra elektronica. Het klinkt nog menselijk, al is het gebaseerd op twee noten: een soort nulletjes en eentjes. Maar in het tweede deel nemen de elektronische effecten langzaam Dominique en het orkest over.”
AI is het thema, maar er is geen AI live aan het werk tijdens de uitvoering van Uncanny Valley. Wel gebruikte hij AI in het componeerproces van van het derde deel: „Dat nogal donkere deel is een wedstrijd tussen Dominique en de elektronica. Ik heb Dominiques geluiden in AI gestopt en met de uitkomst gewerkt. In AI uit de tijd dat ik dit componeerde trouwens, want het is inmiddels alweer zó veel verder sinds ik het stuk af heb. Er zijn allerlei dingen mogelijk die nog niet konden toen ik de laatste noot op papier zette.” Wanneer was dat? „Vorig jaar oktober.”
Optimistisch einde
„Het orkest is het menselijke deel van de compositie. Daar gebruik ik wel wát effecten bij, maar niet veel. Zij zijn de geschiedenis, de samenstelling van musici die we al honderden jaren kennen. Het is eigenlijk grappig: percussie is natuurlijk prehistorisch, maar slagwerk als solo-instrument is ook een van de nieuwste instrumenten in het klassieke repertoire. En dan haal ik het geluid ook nog eens door allerlei elektronica; een moderne kijk op toch al iets hedendaags. Dus het orkest is de geschiedenis en de mens, de elektronica stelt de nieuwe AI voor, en Dominique is de cyborg daartussen: half prehistorisch, half hypermodern. Uncanny Valley gaat over het spanningsveld tussen die drie.”
En wie wint de wedstrijd, de mens of de elektronica? „Ik heb voor een optimistische dag gekozen: een perfect gelijkspel, een symbiose. In het laatste deel moet Dominique hypervirtuoos spelen, samen met het orkest én de elektronica in een heel strak ritme. Niemand leidt, niemand volgt.
