De methode Marina Abramovic is aaibaar geworden

„Applaus is voor een performancekunstenaar het allerergste om te ontvangen”, zegt kunstenaar Marina Abramovic (75) wanneer ze op het podium van het Amsterdamse Carré-theater een dolenthousiast publiek tegemoet treedt. Klappen voor een performance hoort niet, applaus is iets voor theater. Theater is illusie, performance de realiteit, en voor realiteit klap je niet. Maar, biecht de bekendste performancekunstenaar ter wereld op: „Na bijna vijftig jaar vind ik het heerlijk om applaus te ontvangen.”

Komende week is het Amsterdamse Carré-theater voor de voorstelling No Intermission omgebouwd tot een gebouw waar niet alleen op het podium, maar ook in de kelders, de wc’s, de gangen en boven in de nok performances plaatsvinden. Elke dag doet Abramovic zelf de aftrap, waarna ze tot twaalf uur ’s nachts de bühne vrijlaat voor tien performers. Om alles goed te kunnen ondergaan – „performance is emotie”, legt Abramovic uit – krijgen de bezoekers les in de ‘Abramovic-methode’.

Performanceles van Abramovic, dat wordt nog wat. Veel van haar werk staat immers in het teken van zelfbeschadiging en uitputting. Zo liet ze zich in Rhythm 0 pijnigen door het publiek en met de tentoonstelling The Artist is Present werd ze een wereldster. In dat laatste werk zat ze drie maanden lang roerloos op een stoel in het MoMA van New York terwijl bezoekers haar om de beurt konden aanstaren. Maar niets van al dat heftigs: performanceles van Abramovic anno 2022 betekent twaalf keer diep in- en uitademen, elkaar in de ogen kijken, met de rechterhand de schouder van de buurman aanraken als teken van „onvoorwaardelijke liefde” en je energie voelen stromen. Terwijl iedereen de handen op de buik legt klinkt het gezamenlijke ‘OMMM’ door de zaal, werken we toe naar het besef om nu te leven. Ondertussen krijg je ook nog een spoedcursus woedebeheersing: houd je adem heel lang in. „Als je bijna stikt dan ben je blij dat je nog leeft en ben je vanzelf minder boos.”

Na de les, die opnieuw met een uitbundig applaus wordt beloond, is het tijd voor tien verschillende performancekunstenaars door het hele theater, waarbij inderdaad flink wat publiekparticipatie gevraagd wordt. Een naakte vrouw loopt door de gangen met een vaas waar geluid uitkomt die ze bij de toeschouwers op het oor drukt, op de wc worden vragen gesteld over je gender en in de gangen leggen bezoekers straatstenen op de rode vloerbedekking.

Out of the box borduren

Terwijl onder kroonluchters bijna naakte mensen op een spiegel staan en water uit kroonluchters op hun hoofd laten druppelen, is van het podium een democratisch theater gemaakt. Bezoekers mogen door megafoons praten, alarmen laten afgaan en schilderen op de vloer. „Iedereen kunstenaar”, omarmt de een de democratie van de kunsten, terwijl een ander aarzelingen heeft en schrijft „I need a creation but my fear is too big”. Opvallende boodschap is het telefoonnummer van ene Irene: „Ik hou van avontuur en ben nieuwsgierig. Jij ook? Bel/app Irene 06…” Ondertussen hoor je het getik van typemachines waar mensen hun visie op de moraliteit tikken terwijl de Griekse Yiannis Pappas gedragen voorleest: „The freedom and pluralism of the media shall be respected”.

Het geheel heeft iets weg van een festival. Met een glas wijn in de hand kijk je naar TikTokfilmpjes van Carla Adra die over haar ongelukkige jeugd vertelt met haar drugsverslaafde ouders. Elders roept een bezoeker dolblij dat hij nu echt ‘out of the box’ bezig is terwijl hij met naald en draad borduurt op witte lakens. No Intermission als ideaal bedrijfsuitje: elkaar diep in de ogen kijken en een avondje ‘out of the box’ denken voor hernieuwde kantoorcreativiteit.

De drie autobiografische video’s van de Spaanse performer Abel Azcona vallen dan rauw op het dak. Hij vertelt hoe hij is afgestaan door zijn moeder, een verslaafde prostitué, hoe hij zelf als drugsverslaafde in de prostitutie belandde en als performer naakt op een bed lag waarbij bezoekers voor één dollar met hem mochten doen wat ze wilden. Er blijkt weinig veranderd sinds Abramovic’s Rhythm 0: geef de mens de vrije hand als het om de ander gaat en het is niet fraai wat er dan boven komt: slaan, besmeuren, verkrachting, vernedering maar ook een behoefte aan omhelzen.

Anus vol honing

Zelf zit Azcona in de zaal op een kruk waarbij een vrouw lang voor hem gaat staan, alsof ze een eigen variant op The Artist is Present wil geven. Azcona reageert nergens op, totdat hij pillen inneemt. Door die pillen gaat hij na een paar minuten out en wordt hij op een brancard gelegd. Met veel theatrale omhaal wordt hij de zaal uitgedragen terwijl vrouwen meer dan mannen behoefte hebben zich over hem te ontfermen. De drang te aaien blijkt groter dan de afstand te houden die logisch lijkt voor wie de drie video’s heeft gezien en waar de handtastelijke mens een gruwel is.

Terwijl Azcona wordt afgevoerd (en laat op de avond herrijst) vraagt Ana Prvacki applaus voor de bijen. „Ze zijn dol op applaus”, vertelt ze terwijl ze daarna een absurde powerpoint over bijen geeft. In een sessie laat ze de toeschouwers ervaren hoe het is om ondergedompeld te raken in honing, waarbij op den duur „de honing je anus binnen vloeit, het hart en de longen bereikt en zelfs je aderen vol honing stromen”. Dat een dergelijke onderdompeling tot een nare verstikkingsdood zou leiden, mag de pret niet drukken.

De performance als kunstvorm is hier mainstream geworden in de vorm van groepsmeditatie.

Lees ook: Marina Abramovic: ‘Ik ken maar één publiek dat niet volgzaam is, en dat zijn Nederlanders’