Bij de abaya gaat het om de intentie van de drager

In Frankrijk geldt sinds deze week op openbare scholen een verbod op de abaya. Volgens de Franse minister van Onderwijs, Gabriel Attal, schendt de abaya de strikte seculiere regels in het land. Religieuze uitingen zoals hoofddoeken en keppeltjes zijn op openbare scholen in Frankrijk verboden vanwege het France laïcité-principe: de scheiding tussen kerk en staat. Daar komt nu de abaya, een soort lange jurk, bij.

In de dagen sinds het verbod is tientallen moslima’s de toegang tot hun school ontzegd. Ook een 15-jarig islamitisch meisje dat in kimono naar school wilde, moest huiswaarts keren. De vraag dringt zich dan ook op: wanneer geldt een kledingstuk als abaya?

„Dat is een lastige vraag”, zegt Gillian Vogelsang, directeur van het Textile Research Centre (TRC) in Leiden, dat onderzoek doet op het gebied van textiel en kleding. Vogelsang maakt deel uit van de Zay Initiative, een Britse non-profitorganisatie die zich inzet voor het behoud van cultureel erfgoed van Arabische historische kleding. „Verschillende culturen hebben verschillende interpretaties, bijvoorbeeld over wat een nikab of een boerka is.”

Grofweg zou je kunnen stellen dat een kaftan een lange jurk is die binnenshuis wordt gedragen en een abaya een jas zonder capuchon, zegt Vogelsang. Maar moderne abaya’s komen tegenwoordig voor in allerlei vormen en kleuren, waarbij de functionaliteit nogal eens kan veranderen. „Een abaya kan ook een soort cape zijn, waarbij je alleen de handen en voeten kunt zien.”

Dat zie je ook goed terug bij wijlen modejournalist en creatief directeur van Vogue, André Leon Talley. De imposante Talley was een fervent drager van kaftans en abaya’s, die hij vooral droeg óver zijn andere kledingstukken, bijvoorbeeld over een smoking. Bij Talley wordt het verschil tussen de abaya en de kaftan duidelijk: de abaya wordt gedragen over andere kledingstukken en heeft een sluitbare opening aan de voorkant. De abaya is dus een soort jas of cape, terwijl de kaftan de functie van een jurk heeft.

André Leon Talley bij een uitvaart in New York in 2014. De oud-Vogue-hoofdredacteur stond bekend om het dragen van abaya’s en kaftans. Foto John Lamparski/Getty Images

Opwaaiend zand

De oorsprong van de abaya ligt naar verluidt in het Mesopotamië van vierduizend jaar geleden. Vrouwen zouden het kledingstuk dragen om zichzelf te beschermen tegen de elementen van de woestijn, zoals hitte en opwaaiend zand. Volgens historici is het gewaad, dat tegenwoordig niet meer weg te denken is uit het Midden-Oosten, uiteindelijk een kleine eeuw geleden via Irak en Syrië in Saoedi-Arabië terechtgekomen. Daar veranderde de functie, kreeg het de sterk islamitische connotatie en nam het in populariteit toe.

Het model van de abaya komt in de westerse modegeschiedenis niet als zodanig voor. Alleen de huik (of haik), een kapmantel zonder mouwen, komt in de buurt. „Je kunt de huik eigenlijk niet met de abaya vergelijken, vanwege de functie van het kledingstuk – je lichaam beschermen tegen weersinvloeden”, legt Els de Baan, kunsthistorica gespecialiseerd in textiel en mode en docent aan de Vrije Academie. De huik komt vanaf de 14de eeuw in het straatbeeld en wordt gedragen tijdens een periode van rouw, of bij regenachtig weer. Het gewaad is dan ook een uitzondering op het dan heersende modebeeld. „Het westen is vanaf omstreeks 1340 gericht op het accentueren van lichaamscontouren”, aldus De Baan. „Met steeds verschillende accenten, zoals op taille, boezem en heupen. Als de hippiecultuur opkomt zien we de abaya in functie en vorm in het Westen terug. Maar dat is dan met name de kaftan, want die is van oudsher meer gekleurd.”

Miljardenindustrie

De afgelopen jaren heeft de abaya wereldwijd aan populariteit gewonnen. Het kledingstuk past in de trend van modest fashion, van vrouwen die de behoefte hebben zich bescheiden (lees: bedekt) te kleden, vaak uit religieuze overwegingen. Modest fashion is tegenwoordig zelfs een miljardenindustrie. Grote westerse merken zien in de Arabische golfstaten een groeiende afzetmarkt en spelen daar met speciale collecties op in. Zo lanceerde Dolce&Gabbana in 2016 voor het eerst een collectie abaya’s en hijabs, met zwarte jurken met kant- en bloemenprint, geheel in D&G-stijl. Bij Balenciaga maakt de abaya in 2022 deel uit van de gewone collectie. Modehuis Prada creëerde in 2022 op zijn beurt een op de abaya geïnspireerde collectie, met stoere, wijdvallende gewaden. Tijdens de islamitische heilige maand ramadan gaan de grote modemerken – van H&M tot Dior – pas echt los, met speciale capsulecollecties, kleine collecties die tussen de standaard modeseizoenen door in beperkte oplage op de markt worden gebracht – om aan de behoefte van moslima’s te voldoen.

Een creatie van Balenciaga op de Parijs Fashion Week 2021 houdt het midden tussen een abaya, kaftan en jurk.

Foto Victor Virgile/ Gamma-Rapho via Getty Images

Op openbare scholen in Frankrijk wordt die behoefte nu beteugeld met het abaya-verbod. Volgens Vogelsang is dat verbod vaag, omdat de vraag ‘Wat is een abaya?’ niet eenduidig te beantwoorden is. Het lijkt bij het verbod niet zozeer te gaan om het kledingstuk zelf, maar om de intentie van de draagster. „De vraag is niet zozeer ‘is dit een abaya?’ maar ‘wordt dit kledingstuk gedragen door een moslima, met de intentie het hele lichaam te bedekken?’ In dat geval kun je ook het dragen van een ochtendjas of een kimono op school verbieden.”

Islamitische scholieren in Frankrijk passen zich schoorvoetend aan op nieuw kledingverbod: ‘Ik ben hier om lessen te volgen’