Als een volgend kabinet de arbeidsmigratie inperkt, kunnen de gevolgen groot zijn. De samenleving vergrijst dan sneller, waardoor werkende inwoners de kosten van de zorg en AOW-uitkeringen voor ouderen fors zien oplopen. Dat blijkt uit een rapport dat de Adviesraad Migratie, een belangrijke regeringsadviseur, deze maandag publiceert.
De politiek zou dan voor andere pijnlijke keuzes komen te staan. „De belastingen moeten dan bijvoorbeeld omhoog”, zegt voorzitter Monique Kremer, „mensen moeten langer blijven doorwerken, of de ouderenzorg moet flink versoberd worden.”
Andersom kan méér arbeidsmigratie juist helpen om de kosten van de vergrijzing te drukken, en om de personeelstekorten te verzachten. Al staat dat niet vast: het hangt er sterk van af wie er komen, voor welk werk, en hoelang ze blijven.
Lees ook Arbeidsmigranten huisvesten stuit bijna overal in Nederland op weerstand. Omwonenden willen geen ‘Polenhotel’ in de buurt
Of de politiek nu meer of minder arbeidsmigratie wil, in alle scenario’s is volgens de auteurs van het rapport actief overheidsbeleid nodig. Dat ontbreekt nu, zegt Kremer, in tegenstelling tot bijvoorbeeld in Duitsland. „Daar hoort arbeidsmigratie bij het bredere arbeidsmarktbeleid en worden actief mbo-vakkrachten geworven.”
Politieke keuzes zijn nodig om de voor- en nadelen van arbeidsmigratie tegen elkaar af te wegen. Werkgevers die goedkope arbeidskrachten uit het buitenland halen, kunnen bijvoorbeeld minder de noodzaak voelen om hun lonen of werkomstandigheden te verbeteren. Met als gevolg: nog minder interesse van Nederlandse werknemers, en een nog grotere afhankelijkheid van arbeidsmigranten.
Tekorten worden nijpender
In het rapport gaat de adviesraad in op de vraag of extra arbeidsmigratie noodzakelijk is, zegt Kremer; of het kan bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke problemen. In het voorjaar volgt een rapport over de wenselijkheid ervan.
En, is die noodzaak er? Dat ligt eraan voor welk probleem je een oplossing zoekt. Werkgevers die meer arbeidsmigratie bepleiten, wijzen meestal op de grote personeelstekorten. Daar kan arbeidsmigratie inderdaad een oplossing voor bieden, volgens de adviesraad.
Deze personeelstekorten worden tot 2040 alleen maar nijpender, is de verwachting. Het aantal mensen in de werkzame leeftijd in Nederland (van twintig jaar tot de pensioenleeftijd) is de afgelopen eeuwen alleen maar toegenomen, maar zal dan stagneren. Veel ouderen gaan met pensioen, en veel minder jongeren betreden de arbeidsmarkt. Het gevolg: werkgevers moeten nóg harder trekken aan het beschikbare personeel.
Met extra arbeidsmigratie kan de beroepsbevolking alsnog groeien, schrijft de adviesraad. De verwachting is dat het migratiesaldo (immigranten min emigranten) de komende jaren zo’n 50.000 bedraagt. Als er daarnaast jaarlijks nog eens 25.000 arbeidsmigranten bij komen, zijn er in 2040 425.000 méér potentiële werkenden. Ter vergelijking: er staan nu ruim 400.000 vacatures open in Nederland.
Concurrentie om banen
Belangrijke kanttekening: na 2040 zal het aantal mensen in de werkzame leeftijd weer groeien. Als er dan óók extra arbeidsmigranten naar Nederland zijn gehaald, kan dat veel concurrentie om dezelfde banen veroorzaken. Tenminste, als de arbeidsmigranten hier blijven, bijvoorbeeld omdat ze een gezin hebben gesticht.
Bij zulke vragen wordt nog nauwelijks stilgestaan, ziet Kremer. „Het is goed om ook voorbij het hoogtepunt van de vergrijzing te kijken. Zodat je geen dingen doet die op de langere termijn onverstandig zijn.”
Een ander probleem dan de personeelstekorten, is de verhouding tussen mensen in de werkzame leeftijd en ouderen. Die raakt de komende decennia verder uit balans: de zogeheten ‘grijze druk’ neemt fors toe. Een kleinere groep werkenden moet daardoor betalen voor een grotere groep ouderen met een AOW-uitkering en hogere zorgkosten.
Lees ook De ontslagen arbeidsmigrant belandt in het bos
Dat probleem is, ook met extra arbeidsmigranten, veel moeilijker te verhelpen. „Maar arbeidsmigratie kan het effect wel matigen”, zegt arbeidsmarktdeskundige Paul de Beer, die meeschreef aan het rapport.
En opnieuw is het essentieel of migranten hier tijdelijk zijn of permanent. De Beer: „Als zij hier met pensioen gaan, dragen zij op de langere termijn zelf ook weer bij aan de vergrijzing.” Daardoor zou de ‘grijze druk’ in 2070 juist hóger uitkomen, in plaats van lager.
Snelle oplossing
In sommige sectoren kunnen arbeidsmigranten extra hard nodig zijn. In de zorg en het onderwijs zijn de tekorten zo nijpend dat de maatschappelijke gevolgen daarvan groot zijn, schrijft de adviesraad. „Te weinig handen aan het bed, langere wachttijden voor behandelingen en therapieën en een tekort aan gekwalificeerde leerkrachten voor de klas.”
Omdat het opleiden van extra vakkrachten tijd kost, kan arbeidsmigratie een snelle oplossing zijn. Maar de banen moeten ook aantrekkelijk blijven voor binnenlands personeel, schrijft de adviesraad. Het risico van extra arbeidsmigranten is dat werkgevers minder noodzaak voelen om hun arbeidsvoorwaarden te verbeteren. En als Nederlanders daardoor afhaken, worden werkgevers gedwongen om nog meer arbeidsmigranten aan te trekken.
Andere sectoren hebben zich nu al afhankelijk gemaakt van goedkope arbeid, ziet de adviesraad. De glastuinbouw, distributiecentra en slachterijen bijvoorbeeld. Het is de vraag of zulke bedrijven nog toekomst hebben in Nederland, vindt de adviesraad, als zij „alleen rendabel zijn als zij geen volwaardige arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden kunnen bieden”.
Aparte klasse
Het is een misvatting dat iedereen baat heeft bij arbeidsmigratie, vindt De Beer. Het lijkt misschien alsof een arbeidsmigrant die pakketjes bezorgt daar alleen maar voordeel van ondervindt, zegt hij, omdat diegene in het land van herkomst minder zou verdienen. „Maar in feite keuren we het goed dat honderdduizenden mensen onder arbeidsvoorwaarden werken die wij voor onszelf niet acceptabel zouden vinden.” Deze mensen wonen in Nederland, en vormen „een aparte klasse voor wie andere normen gelden”.
En als de loongroei in sommige sectoren beperkt blijft door de komst van goedkope arbeidsmigranten, raakt dat vooral laagopgeleiden in Nederland. Terwijl vooral de hogere inkomensgroepen profiteren van de goedkope arbeid van arbeidsmigranten. „Zij maken gebruik van de diensten die daarmee geleverd worden”, zegt De Beer. „Mensen met lage inkomens hebben simpelweg het geld niet om bijvoorbeeld vaak naar de horeca te gaan.”
Lees ook Wat vindt NRC | Nederland heeft arbeidsmigranten nodig, maar ook meer voorzieningen
Leeslijst
