Zaterdag kiest Slowakije of het echt bij Europa wil horen

Jakub Kralik (20) weet nog niet zeker wat hij gaat stemmen. Zaterdag zijn er verkiezingen in Slowakije, en de informaticastudent in Bratislava twijfelt nog tussen twee partijen. „Maar sowieso liberaal, voor de toekomst,” zegt hij. Viktoria (20) naast hem knikt. Zij studeert communicatiewetenschappen en draagt net als Kralik een zwarte trui van een metalband. „Het is tijd dat we bijtrekken bij de rest van Europa,” zegt ze, „bijvoorbeeld als het gaat om iets als lhbt-rechten.” De studenten roken nog snel een laatste sigaret voordat ze naar de aula van de universiteit gaan, waar die middag een radiodebat tussen verschillende lijsttrekkers plaatsvindt.

De verkiezingen zijn een kruispunt voor Slowakije. In de peilingen domineert al weken SMER, de populistische partij van oud-premier Robert Fico. Hij voert campagne met een sterk anti-Europees verhaal en heeft gezegd dat hij de steun aan Oekraïne wil stopzetten. Als Fico weer premier wordt kan dat grote gevolgen hebben voor de rechtsstaat en de media in Slowakije. En het Midden-Europese land kan van een van de grootste medestanders van Oekraïne veranderen in een bondgenoot voor de Hongaarse premier Viktor Orbán, die momenteel als enige in de EU openlijk sympathie uitspreekt voor Poetin.

Maar de strijd is nog niet beslecht. De studenten in Bratislava zijn niet de enigen die nog niet weten wat ze gaan stemmen. Volgens de laatste peilingen is nog 28 procent van de kiezers zwevende, wat betekent dat er nog veel kan verschuiven. En de partij die ook een grote kans maakt is in veel opzichten de tegenpool van Fico’s partij: Progressief Slowakije (PS), geleid door de 39-jarige Michal Šimecka. Deze pro-Europese liberale partij zit SMER op de hielen en volgens deskundigen maakt Šimecka een goede kans om komend weekend de grootste te worden.

Een nieuw gezicht

Progressief Slowakije is een relatief nieuwe partij, en in zekere zin een product van Fico. Oud-journalist Šimecka richtte de partij met een paar anderen op in 2017, toen Fico voor de derde keer aan de macht was. Het waren onzekere tijden, waarin Slowaakse media steeds meer in handen kwamen van oligarchen. In 2018 werd een dieptepunt bereikt met de moord op onderzoeksjournalist Ján Kuciak en zijn verloofde Martina Kušnírová. Kuciak was bezig met een verhaal over de banden tussen de zakenwereld, politici en de maffia. De moord leidde tot enorme protesten en het aftreden van Fico.

Lees ook dit artikel over de moord op Jan Kuciak en zijn verloofde

„Een groot deel van de aantrekkingskracht van Šimecka is dat hij een nieuw gezicht is,” zegt Peter Bárdy, politiek journalist en hoofdredacteur van Aktuality.sk, het medium van de vermoorde Kuciak. Šimecka komt uit een bekende familie van dissidenten en journalisten en hij is sinds 2019 Europarlementariër – aangesloten bij de liberale fractie Renew Europe. Maar in de binnenlandse politiek hij is een nieuwkomer. Ook veel van de andere kandidaten op de lijst zaten niet eerder in het parlement.

Bij de vorige verkiezingen van 2020 miste PS op een haar na de kiesdrempel. Nu bevindt Šimecka zich als relatief onervaren politicus midden in een veelbewogen verkiezingsstrijd, waar het er hard aan toe gaat. De afgelopen regeringsperiode was chaotisch en alternatieve media gooien olie op het vuur. „We kregen te maken met een krachtige anticampagne van pro-Russische desinformatieplatforms,” zegt PS-woordvoerder Alena Kuišová. Deze week was de website zelfs een paar dagen volledig uit de lucht na een hackpoging.

Het was ook een onwelkome verrassing dat Robert Fico weigert deel te nemen aan de meeste debatten. Volgens politiek analist Grigorij Meseznikov van het Institute of Public Affairs is dat een kernstrategie van Fico. „Hij weet dat hij het in een debat kan verliezen van Šimecka. En hij heeft de mainstream media niet nodig om zijn stemmers te bereiken.” SMER doet het goed op sociale media en alternatieve nieuwswebsites, die welig tieren in Slowakije.

Kloof tussen jong en oud

Ook bij het radiodebat in de universiteit komen drie kandidaten simpelweg niet opdagen, waaronder Fico. Op het podium in de aula blijven de stoelen leeg.

Student Jakub Benda (23) moet lachen op de vraag of hij met zijn ouders en grootouders over politiek praat. „Daar kun je het maar beter niet over hebben. Zij staan er heel anders in.” Zijn studievriend Jaroslav Šišolák (22) vult hem aan: „De jeugd wil vooruitgang, kapitalisme, openheid. Maar er is een groot gat tussen ons en de oudere generatie die opgegroeid is onder het socialisme. Zij zijn ontevreden en lijken soms terug te verlangen.”

Die tweedeling komt telkens opnieuw terug in gesprekken. Een jongere, stedelijke pro-Europese generatie staat tegenover een oudere, meer pro-Russische groep. Uit een rapport van de denktank Globsec bleek dat in 2022 maar liefst 54 procent van de Slowaken liberale democratie zag als een bedreiging voor hun waarden en identiteit.

„Slowakije heeft twee gezichten,” zegt Meseznikov, „Bratislava is heel westers. Maar er zijn ook veel plekken die verwaarloosd zijn, dorpen waar de jeugd is weggetrokken, met één winkeltje dat misschien twee of drie uur per dag open is.”

Fico is, ondanks alle beschuldigingen van corruptie, vooral in het armere oosten van Slowakije populair. En hij beschuldigt PS ervan dat ze er alleen zijn voor een kleine stedelijke elite. Šimecka komt volgens Fico op voor Europese belangen in plaats van Slowaakse. Peter Bárdy: „Het grootste probleem van Slowakije is de kloof in de samenleving, en Fico graaft het gat alleen maar dieper en dieper.”

Pyrrusoverwinning

Ook Progressief Slowakije lijkt echter te profiteren van de tweedeling. Een deel van de bevolking wil alles behalve terug naar de corruptie van Fico’s vorige machtsperiode, en dat sentiment lijkt de brandstof van de populariteit van Šimecka. „Voor ons is de campagne geslaagd als Fico niet de premier van Slowakije wordt,” herhaalde Šimecka weer in de campagne.

Maar zelfs als PS wint zaterdag, blijft het de vraag of dat genoeg zal zijn om te verhinderen dat Slowakije afdrijft van de EU. De andere liberale, democratische partijen zweven allemaal rond de kiesdrempel van 5 procent en het is de vraag hoeveel ervan het parlement zullen halen. „De kracht van de nationalistische populistische partijen is dat ze minder versnipperd zijn,” zegt Meseznikov. „De liberale partijen kannibaliseren elkaar.” De analist denkt ook dat PS wel eens zou kunnen winnen. „Maar het kan heel goed een pyrrusoverwinning worden, een overwinning die zo veel kost dat het dezelfde uitwerking heeft als een nederlaag. Want wie is er straks over om mee te regeren?”

Correctie (28 september 2023): in een eerdere versie stond dat Šimecka bij de oprichting van PS in 2017 nog actief was als journalist. Dat klopt niet en is hierboven aangepast.