Duitsland en Polen ruziën over aanscherping grenscontroles

Het visumschandaal dat de Poolse regeringpartij PiS deze maand in grote verlegenheid bracht – vlak voor de verkiezingen van 15 oktober – heeft ook geleid tot openlijke ruzie met buurland Duitsland. Tijdens een partijbijeenkomst in Neurenberg eiste kanselier Olaf Scholz (SPD) zaterdag opheldering van de Poolse regering over de beschuldigingen dat ambtenaren honderdduizenden Poolse werkvisa zouden hebben verkocht aan migranten uit Afrika en Azië, waarmee ze vrij binnen Europa kunnen reizen.

„Ik wil niet dat Polen mensen gewoon doorwuift en dat ik daarna over ons asielbeleid moet discussiëren”, zei de Duitse kanselier. Daarbij sprak Scholz over een „dramatische stijging” van het aantal irregulier binnengekomen migranten in Duitsland en hintte hij op strengere controles aan de grens met Polen. Woensdagmiddag bevestigde zijn minister van Binnenlandse Zaken en partijgenoot Nancy Faeser deze verscherping. De extra controles bij wisselende plekken op de grenzen met Polen en ook Tsjechië worden per direct uitgevoerd.

PiS reageerde deze week ziedend op de suggestie dat verscherping van de Duitse grenscontroles een gevolg is van het Poolse visumschandaal, en dreigt de grens met Duitsland hermetisch af te sluiten. De Poolse minister van Buitenlandse Zaken, Zbigniew Rau, adviseerde Scholz zich verder te „onthouden van opmerkingen die de bilaterale betrekkingen kunnen schaden”. In een uitgelekte brief aan de Europese Commissie schrijft de Poolse regering volgens de nieuwssite Politico dat mensensmokkelaars in Polen meestal uit Duitsland afkomstig zouden zijn.

Route verlegd

De Poolse woede is wel te verklaren, omdat het aantal asielaanvragen in Duitsland door mensen met een Pools visum weliswaar is toegenomen, maar niet moet worden overdreven. Volgens de Duitse regering ging het in de periode van januari 2021 tot mei 2023 om 1.230 mensen. Volgens de Dublin-verordening kunnen zij bovendien, vanwege dat werkvisum, naar Polen worden teruggestuurd.

Maar het is wel waarschijnlijk dat het aantal irregulier binnengekomen migranten vanuit Polen sterk is gestegen. Dit jaar onderschepte de Duitse politie al meer dan 18.000 pogingen om de Pools-Duitse grens illegaal over te steken. Het aantal geslaagde pogingen is onbekend, maar dit jaar telde Duitsland al 220.000 asielaanvragen – 66 procent meer dan een jaar eerder.

Het lijkt erop dat de zogenoemde ‘Balkanroute’ van Oostenrijk, waar rond de grens met Duitsland sinds 2015 verscherpte grenscontroles worden uitgevoerd, is verlegd naar Polen. Het gaat volgens de Duitse overheid vooral om Syriërs en Afghanen die via Servië, Hongarije en Slowakije naar Polen en soms ook via Tsjechië naar Duitsland komen. Daarbij reizen er de laatste jaren meer irreguliere migranten via Rusland en Wit-Rusland naar Polen, op doorreis naar Duitsland.

Lees ook deze reportage: Ooit hopen de Noura’s uit Syrië vanuit Servië Duitsland te bereiken

Daarom staat Scholz in eigen land onder druk. Zo pleiten coalitiegenoot FDP en oppositiepartij CDU voor een strenger migratiebeleid door middel van een grondwetswijziging met een brede politieke consensus, zoals begin jaren negentig al eens gebeurde. Ook vanuit deelstaten en gemeenten klinkt gemor. Er zijn tot nog toe genoeg bedden, maar het houdt niet over. Duitsland heeft de afgelopen negentien maanden ook al meer dan een miljoen Oekraïense vluchtelingen opgevangen.

Vooral de deelstaat Brandenburg, die aan Polen grenst, laat van zich horen. Daar is een fikse stijging van het aantal irreguliere binnenkomers waar te nemen, van gemiddeld 35 migranten per dag in augustus tot 57 in september. De minister-president van Beieren en CSU-voorzitter Marcus Söder sprak zich onlangs uit voor een maximum aantal van 200.000 migranten per jaar.

Geen traan

Volgens Faeser is zo’n maximum in strijd met het internationaal recht en volgens Scholz staat het recht op asiel in Duitsland niet ter discussie. Maar de SPD-politici moeten ook denken aan de verkiezingen in de deelstaten Beieren en Hessen op 8 oktober. De SPD doet het niet best in de peilingen. In Hessen, waar Faeser lijsttrekker is en minister-president hoopt te worden, staat haar partij met 19 procent maar net boven de 16 procent van de rechts-radicale AfD. Landelijk staat de SPD in de peilingen op 17 procent, achter de AfD (21 procent).

Scholz zou er bovendien geen traan om laten als PiS uit de Poolse regering zou verdwijnen. Want PiS gebruikt behalve anti-immigratietaal ook graag anti-Duitse retoriek om stemmen te trekken. Zo zijn schadevergoedingen voor de verwoestingen tijdens de Tweede Wereldoorlog een populair campagnethema. PiS noemde oppositieleider Donald Tusk „een mol van de Duitsers”.

Faeser – die verscherping van grenscontroles eerder „symboolpolitiek” noemde en ook onuitvoerbaar, vanwege gebrek aan personeel – zei woensdag „optimistisch” te zijn over de mogelijkheid de verscherpte grenscontroles „in nauw en goed overleg” met Polen uit te voeren. Bij de toelichting richtte ze haar pijlen geheel en al op mensensmokkelaars, niet op de buren.

Afgelopen weekend had ze in de krant Welt am Sonntag de Duitse verwachtingen al getemperd. Men moet niet denken dat er geen asielzoekers meer komen als de extra grenscontroles zijn ingevoerd, zei Faeser. „Als iemand aan onze grens om asiel vraagt, moet de aanvraag in Duitsland worden behandeld, dat is een duidelijke verplichting.”

Donderdag spreekt Faeser in Brussel met haar EU-collega’s over migratie. Scholz heeft haar volgens de Duitse krant Frankfurter Allgemeine Zeitung woensdag opgedragen in te stemmen met strengere EU-asielwetgeving. Minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock (Groenen) zou zich eerder fel hebben verzet tegen de hervorming, waardoor EU-lidstaten gedurende een asielcrisis onder meer migranten langer kunnen vasthouden in detentiecentra. Door de weerstand van de Duitse Groenen lagen de onderhandelingen in Brussel tot op heden stil.

Irreguliere migranten die door de Duitse politie zijn gevonden in een busje bij de grens met Polen.

Foto Lisi Niesner / Reuters

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 28 september 2023.