Column | Hypocriet Rusland verwijt Westen hypocrisie

In een rode sportwagen, geleend van iemand „met een moeilijk uit te spreken naam”, scheurt de Britse premier de oprijlaan op bij de minister van Buitenlandse Zaken. Even een ritje maken voordat „de ethiek-nazi’s” erachter komen, grapt hij bij het uitstappen. Premier Trowbridge uit de Netflix-serie The Diplomat is geen vriend van te veel regeltjes.

In de salons van Chevening House, het buiten van de foreign secretary in Kent, komt het vervolgens tot een krachtmeting. De premier wil Rusland straffen voor de aanval op een Brits oorlogsschip. Oog om oog. Iedereen vermoedt dat Rusland erachter zat, maar een publieke beschuldiging ligt moeilijk omdat Moskou Iran als dekmantel gebruikte. De minister wil het daarom rustiger aan doen en stelt strafmaatregelen voor, zoals een inreisverbod voor Russische burgers. Hij krijgt hulp van de Amerikaanse ambassadeur in Londen, Kate Wyler (Keri Russell), de onbetwiste ster van de serie.

We hebben, fulmineert premier Trowbridge, van alles gedaan om de Russen te straffen voor de inval in Oekraïne. En wat deden ze? Ze bombardeerden de kraamkliniek van Marioepol, ze bombardeerden Tsjernobyl, en vermomd als Iraniërs, bombardeerden ze ons kostbare schip. „Waarom kunnen wij niet hetzelfde terug doen?” Ambassadeur Wyler: „Als wij doen wat zij doen, als we de rules-based-order vernietigen….”. De premier: „Ja, dan word ik een hypocriet genoemd – er zijn ergere woorden.”

Geopolitiek is meestal niet zo sexy als in The Diplomat – een soort House of Cards voor buitenlandse zaken. Het is een teken des tijds dat „rules-based-order”, kernbegrip uit de internationale betrekkingen, een plekje vindt in een tv-script waarin ernstige politiek luchtig wordt geklopt met humor en voortdurende relatieperikelen. De ambassadeur en de premier raken in Chevening House aan een van de belangrijkste vraagstukken van dit moment: doen internationale afspraken er nog toe, of geldt alleen het recht van de sterkste?

De „rules-based-order”, is, kortweg, het stelsel van regels waaraan landen zich na WOII gecommitteerd hebben. Regels en afspraken zouden de omgang tussen staten in goede banen gaan leiden. De basis van het stelsel vormen soevereine staten, die in multilateraal overleg samen problemen aanpakken en respectvol met elkaar omgaan op basis van een aantal verdragen, zoals het VN-Handvest.

Rusland en China zeggen steeds vaker: uw regels zijn de onze niet

Rusland heeft met de aanval op Oekraïne het Handvest met voeten getreden. Maandag leidde de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergej Lavrov, een vergadering van de VN-Veiligheidsraad. Hij had de leden uitgenodigd voor een debat over de toekomst van het multilateralisme. (Nee, dat was helaas geen tv-fictie.)

Het werd een cynisch en voorspelbaar spektakel. Rusland liet de hele wereld zien dat het nog meetelt en ondanks Oekraïne niet verstoten is. Het Westen greep de kans aan om Rusland van hypocrisie te beschuldigen. De Amerikaanse ambassadeur zwaaide ook letterlijk met het VN-Handvest.

Toch was het een leerzame botsing. Lavrov nam royaal de tijd om het Westen erop te wijzen dat het zich ook niet altijd aan de regels hield. In de stortvloed van beschuldigingen was er op zijn minst één die hout sneed: als het gaat om de oorlog in Irak lapten VS en bondgenoten de VN-regels aan hun laars. Het maakt de westerse positie er in zo’n debat niet sterker op, ook al staat de Russische schending van de VN-regels in Oekraïne buiten kijf. Zoals premier Trowbridge onderkende: wie voor anderen een hogere maatstaf hanteert dan voor zichzelf wordt een hypocriet genoemd.

De „rules-based-order” is nooit een wereld geworden die uitsluitend op regels is gebouwd, macht bleef altijd een factor van betekenis. En de orde was ook nooit politiek neutraal. Het VN-hoofdkwartier kwam in New York en ook al kregen Rusland en China een veto in de V-raad, het Westen ging optreden als bewaker van het systeem en gebruikte het om zijn politieke visie te propageren. Dat ging goed zolang de VS de onbetwiste supermacht waren. Maar die fase is voorbij. Rusland en China zeggen steeds vaker: uw regels zijn de onze niet. Zo hekelde China maandag de Amerikaanse gewoonte om eenzijdig sancties op te leggen.

Onder de koepel van dat ene, onvolkomen stelsel van regels ontstaat in hoog tempo een wereld met meerdere polen – een multipolaire wereld. De vraag wordt nu: hoe kan dat na-oorlogse stelsel met meerdere machtscentra functioneren als die nieuwe centra niet democratisch zijn?