Het conflict dat hij ontketende, ontaardde in de Oekraïne-oorlog. Weer vecht MH17-verdachte Igor Girkin mee

Honderdduizend dollar – dat is de beloning die de Oekraïense regering heeft uitgeloofd voor de man of vrouw die Igor Vsevolodovitsj Girkin, alias ‘Igor Strelkov’, krijgsgevangen weet te maken. Acht jaar na zijn gedwongen ontslag als ‘minister van Defensie’ van de Russische separatisten in Donetsk heeft de voormalig officier van inlichtingendienst FSB en MH17-verdachte het uniform weer aangetrokken om als vrijwilliger te vechten in Oekraïne.

Eind oktober fotografeerde iemand hem in het zuiden van Rusland, dicht bij de Oekraïense grens. Girkin, legerpet op het hoofd en pistool op de heup, draagt een ‘gorka’, het groene uniform voor bergtroepen dat in 2014 het favoriete tenue was van de separatisten.

Zo is de cirkel bijna rond. Op 12 april 2014 bezette Girkin met 54 gewapende mannen de stad Slovjansk, in de noordelijke Donbas. Daarmee, zo zegt Girkin zelf, „stak hij de lont in het kruitvat” en ontketende hij een oorlog die drie maanden later, op 17 juli 2014, zou leiden tot het neerschieten van vlucht MH17 boven het oosten van Oekraïne.

Deze donderdag maakt de rechter bekend of Girkin en verdachten Sergej Doebinski, Oleg Poelatov en Leonid Chartsjenko schuldig zijn aan het neerhalen van de Boeing 777 van Malaysia Airlines, dat leidde tot de dood van alle 298 inzittenden – onder wie 196 Nederlanders. Girkin noch de andere verdachten zullen aanwezig zijn om het vonnis aan te horen. Waarschijnlijk zal Igor ‘Strelkov’ Girkin niet veel acht slaan op het vonnis, zelfs niet als hij levenslang krijgt, zoals het Openbaar Ministerie heeft geëist. Acht jaar na de vliegramp is het conflict dat hij begon ontaard in de grootste Europese oorlog sinds 1945, en kolonel buiten dienst ‘Strelkov’ doet opnieuw mee. Sinds zijn terugkeer uit de Donbas leidde hij een relatief anoniem en eenvoudig leven in Moskou – de gouden medaille die hij kreeg voor zijn rol bij de annexatie van de Krim moest hij verpatsen.

Nu staat hij naar verluidt aan het hoofd van een vrijwilligersbataljon dat wordt gesponsord door Jevgeni Prigozjin, oprichter van de beruchte Russische huurlingenfirma Wagner.

Bloedige loopbaan

Het is een nieuw hoofdstuk in de lange en bloedige carrière van Igor Girkin (51). In 1992 vertrok de Moskouse student als vrijwilliger naar zijn eerste oorlog in Transnistrië. Daarna vocht hij in Bosnië en in de Tsjetsjeense oorlogen. Volgens de Russische mensenrechtenorganisatie Memorial was hij mogelijk betrokken bij de verdwijning van vier Tsjetsjeense burgers in 2001. Zelf zegt hij niet te weten hoeveel mensen er door zijn hand zijn omgekomen.

Ik ben niet zo’n ongevoelig mens dat het mij volledig koud laat

Tijdens de bezetting van Slovjansk gaf hij opdracht tot het fusilleren van twee Oekraïense burgers, onder wie de 19-jarige student Joeri Popravka – volgens Girkin ging het om ‘infiltranten’ van de Oekraïense extremistische organisatie ‘Rechtse Sector’. In dezelfde dagen executeerde hij eigenhandig een gedeserteerde separatist die een collega had vermoord, zo zei Girkin in 2020 tijdens een interview met de Oekraïense journalist Dmytro Hordon. De oud-FSB’er wilde niet zeggen of hij in het hoofd of in het hart schoot.

Lees ookBij elke boom is de onzichtbare even heel aanwezig

De doden houden Girkin niet uit zijn slaap. In zijn wereld is de klok teruggedraaid naar het tsaristische Rusland van de negentiende eeuw, waar oorlog draaide om eer en eeuwige roem werd behaald op het slagveld. Als historicus bestudeerde hij de ‘Witte’ beweging die vocht tegen de bolsjewieken, zijn grote hobby is het naspelen van historische veldslagen.

In de wereld van Igor Girkin is er geen plaats voor de hedendaagse Oekraïense natiestaat. Oekraïners zijn volgens hem in feite Russen, en het zuiden en het oosten van Oekraïne (‘Novorossia’ ten tijde van het Keizerrijk) horen bij Moskou. Met de bezetting van Slovjansk hoopte hij een omwenteling teweeg te brengen die niet alleen zou leiden tot het herstel van het historische groot-Rusland, maar ook tot radicale veranderingen in de politieke leiding van de Russische Federatie. Girkin heeft er nimmer een geheim van gemaakt dat hij het corrupte autoritaire regime van Vladimir Poetin veracht.

Russische lente mislukt

Volgens Girkin is de ‘Russische lente’ in 2014 mislukt, omdat Poetin weigerde om militair in te grijpen – het bleef bij heimelijke steun. Toen Rusland op 24 februari alsnog binnenviel, reageerde Girkin verheugd, maar al snel sloeg zijn blijdschap om in teleurstelling over het povere optreden van de Russische troepen. Op YouTube en op chatdienst Telegram ontpopte hij zich tot een genadeloze criticus van de Russische legerleiding. De tirades van Girkin en andere nationalistische ‘haviken’ werden lange tijd door het Kremlin gedoogd – per slot van rekening steunden ze de oorlog – maar afgelopen oktober was de maat vol en werd het gerucht verspreid dat het OM een onderzoek zou beginnen op grond van de nieuwe wet die het verspreiden van fakes over Ruslands ‘speciale militaire operatie’ verbiedt.

Kort daarop stopte Girkin met het plaatsen van berichten op zijn Telegramkanaal. Zijn vrouw plaatste een foto van haarzelf en Girkin, in uniform. Op 18 oktober meldde journalist Maksim Kalasjnikov dat er bericht was van ‘Igor Strelkov’: „Hij leeft en is in goede gezondheid, hoewel er zwaar wordt gevochten en er zware verliezen worden geleden. Waar hij is blijft een geheim.”

De crash van vlucht MH17 en de dood van „bijna driehonderd volkomen onschuldige mensen” was een „zware slag” voor Girkin, zo zei hij in het interview met Dmytro Hordon. „Ik ben niet zo’n ongevoelig mens dat dat mij volledig koud laat.” Maar over de toedracht van de ramp en zijn eigen rol daarin wil hij niets zeggen, behalve dat de ‘Volksweer’ niet beschikte over een Boek-luchtafweersysteem en dat de separatisten vlucht MH17 dus niet hebben neergeschoten.

Girkin houdt er rekening mee dat hij op een dag wordt uitgeleverd of zelfs vermoord. Sowieso bereiken de mannen in zijn familie geen hoge leeftijd. Bang om te sterven is hij naar eigen zeggen niet, wel vreest hij „als elke gelovige” Gods laatste oordeel. „Er zijn zaken in mijn leven waar ik me voor schaam en waar ik spijt van heb.”