Wanneer de stilte valt, blijf je eerst nog naar de vooraanstaande journalist Naomi (Ntianu Stuger) kijken. Braaf en verwachtingsvol, er blindelings van uitgaand dat zij – of desnoods haar aartsrivaal, de charmante en invloedrijke mediafiguur Eduard (Vincent Van der Valk), die zwijgend aan de rand van het podium zit – gauw het woord zal hernemen om je verder door het verhaal te gidsen. Zíj zijn immers de hoofdrolspelers op het toneel: niet jij. Jij bent slechts publiek. Toeschouwer van hun interview. Jouw rol reikt niet verder dan kijken en luisteren.
Maar Naomi zegt niets. Naomi is op een stoeltje gaan zitten op de eerste rij, en kijkt samen met de rest van het publiek in de gigantische spiegel die de wand achter het podium bedekt. In die spiegel is iedere toeschouwer zichtbaar. Ook jij. Zo kan het zomaar gebeuren dat terwijl je afwachtend naar Naomi kijkt, je ineens, onbedoeld, oogcontact maakt: Naomi kijkt terug.
En terwijl die grens tussen speler en toeschouwer met elke stille seconde verder vervaagt, en je blik zich als vanzelf verplaatst naar je eigen spiegelbeeld, raak je langzaam vervuld van het ‘angstige verlangen’ dat Naomi net nog heeft beschreven, vlak voor het zwijgen begon. „Dat angstige verlangen is wat er over ons neerdaalt als de stilte valt”, voorspelde ze toen. „Snakkend naar verandering. Doodsbang dat wíj het zijn die de verandering in gang moeten zetten.”
Invloedrijke mediafiguur
Versus begint nog concreet als een interview tussen de personages Naomi en Eduard. Maar het stuk ontpopt zich steeds meer tot een vertelling over aanschouwen versus handelen, volgen versus gevolgd worden, wij versus zij. Of misschien is dat te simpel gezegd, want Naomi wil júíst loskomen uit die eenvoudige tegenstellingen, die in haar ogen de waarheid geweld aandoen. Daarom waagt Naomi zich in haar interview aan de ontmaskering van Eduard, de man die ze ziet als vertegenwoordiger van dat simplistische geweld. Hij spreekt de taal die we kennen van rechts-populisten en hongert naar politieke macht.
Wat klinkt als de premisse van een vijandige variant op Zomergasten, ontaardt in een poëtisch en filosofisch anderhalf uur, waarbij alles op alles wordt gezet om het publiek te dwingen tot nadenken: hoe ontvankelijk ben jij voor een charismatisch leider die een overzichtelijk wereldbeeld biedt? De aanwezigheid van de spiegel blijkt een weinig subtiele, maar uiterst effectieve manier om die zelfreflectie te bewerkstelligen. Dat dat niet als makkelijk trucje aanvoelt, is deels te danken aan de prachtige manier waarop Julian Maiwald het decor heeft vormgegeven en met de belichting speelt. De combinatie van Maiwalds inspanningen met de passende muzikale begeleiding van het Cello Octet Amsterdam maakt dat je niet anders kunt dan betoverd in de spiegel blijven kijken.
Lees ook Toneelschrijfprijs 2020 voor ‘Immens’ van Casper Vandeputte en Vincent van der Valk
Indrukwekkend talent
Ook tekstueel werkt de voorstelling soms haast hypnotiserend. Dat hoeft niet te verbazen: Van der Valk schreef Versus samen met regisseur Casper Vandeputte, met wie hij in 2020 al de Toneelschrijfprijs won voor het theaterstuk Immens. Het tweetal heeft er verstandig aan gedaan om voor hun nieuwe voorstelling samen te werken met Stuger, die het indrukwekkende talent heeft om de (inhoudelijk én grammaticaal) ingewikkeldste zinnen over haar tong te laten rollen alsof ze ze ter plekke bedenkt. Al neemt dat niet weg dat in Versus de metaforen elkaar soms zo snel opvolgen dat ze je doen duizelen. Er gebeurt hier iets betekenisvols, kun je op die momenten bij jezelf denken – maar wát precies?
Misschien is die vertwijfeling ook deels de kracht van Versus. Dat niemand je bij de hand neemt en je zelf maar je conclusies moet trekken. Dat zelfs niemand je vertelt wanneer de voorstelling is afgelopen. Zo blijf je na dat ideeënbombardement nog lang verwonderd in de spiegel kijken.
