Weergaloze Yela de Koning eist als vrouwelijke Coriolanus het recht op om woedend te zijn

Shakespeare’s Coriolanus is bij Het Nationale Theater een weergaloos portret van de emancipatoire kracht van woede. Yela de Koning tiert over het podium in de titelrol: een ijzersterke vrouw die zich niet laat bedwingen, een kanon.

In weerwil van Shakespeares tekst en de opvoeringstraditie ervan, castte regisseur Nina Spijkers een vrouw als Coriolanus. Vier jaar geleden deed ze iets soortgelijks, toen ze in haar bewerking van Het temmen van de feeks mannen door vrouwen liet spelen en andersom – en het dus acteur Roeland Fernhout was, die werd vernederd en moest worden getemd.

Door gender letterlijk als ‘rol’ te presenteren, ontmaskerde Spijkers de heersende gendernormen als een opgelegd, vaak dwingend rollenspel, waar je ook uit kan breken.

Coriolanus draait om een generaal die na een succesvolle veldslag op het vijandelijke Umbrië met lof beladen wordt binnengehaald in Rome en zich verkiesbaar stelt tot consul, de hoogste magistraat in het Romeinse Rijk. Maar Coriolanus verspeelt haar publieke steun door haar niet aflatende arrogantie en minachting voor het volk, dat in opstand komt.

Temperament etaleren

Het effect van de keuze om een vrouw de titelrol te laten vertolken, is zonder meer ontzaglijk, en zelfs zeer ontroerend. Ineens valt op hoe zelden een vrouwelijke acteur de woede die in haar rol besloten ligt, zo radicaal mag uitspelen – en hoe zelden vrouwen überhaupt hun temperament publiekelijk etaleren.

Haar woede is geen zwakte, maar haar kracht. Die rol-interpretatie voelt daarmee ook aan als een revanche: we zien een vrouw die, net zo goed als mannen, recht heeft op woede, iemand die ook grof en driftig mag zijn. Er zijn geen opzichtige pogingen gedaan dit personage sympathieker of zachtaardiger te maken, integendeel.

In de woede van Coriolanus schemert in De Konings overweldigende uitvoering daarmee ook woede over jarenlange vrouwenonderdrukking. Je voelt: er staat voor haar iets wezenlijks op het spel, het is tijd voor een kentering.

Dat biedt een ontroerende ingang om je met haar te verbinden. Waar Coriolanus doorgaans een personage is dat je hooguit rationeel enigszins kunt begrijpen, breng je nu ineens empathie op voor haar eenkennigheid, waardoor de rol ontstijgt aan eendimensionaliteit. Coriolanus is stug en onbuigzaam, iemand die categorisch weigert zich te conformeren, noch aan leiders, noch aan de wispelturige massa. Precies dat non-conformisme gun je haar, in de vooral door onaangepaste mannen gedomineerde wereld waarin het stuk zich afspeelt.

Voor de duidelijkheid: dit wordt nergens op een andere manier expliciet gemaakt dan door de simpele keuze Coriolanus door een vrouw te laten spelen en verder geen concessies aan het verhaal te doen. En ook voor de duidelijkheid: Coriolanus is op momenten dus ook simpelweg onuitstaanbaar, ronduit irritant en koppig. Ook dat recht eist ze gelukkig op.

Lees ook het interview met Yela de Koning: ‘De archetypische vrouwenrol is voor mij te beperkend’

Lichte en luchtige tonen

Spijkers, die wegens zwangerschapsverlof de eindregie van de voorstelling overdroeg aan Liesbeth Coltof, zocht naast de woede van het titelpersonage ook regelmatig de humor in de voorstelling. In hoog tempo loodsen de makers de toeschouwer trefzeker door het verhaal; het vaak frontaal op de zaal gerichte spel zorgt regelmatig voor lichte en luchtige tonen tussen alle oorlogsretoriek.

Mariana Aparicio en Sander Plukaard zorgen voor comic relief als opportunistische volksvertegenwoordigers, die hun eigen graf graven en daar met open ogen in dreigen te lopen. Mooi is bovendien de rol van Emma Buysse als Coriolanus’ hoogzwangere geliefde (kan gewoon!), die samen met Betty Schuurman als manipulatieve moeder uiteindelijk door het pantser van Coriolanus heen prikt.

De voorstelling vangt aan met een Capitoolbestorming, er is graangebrek, het gaat over machtsbeluste politici, populisme, oorlog, achterstelling en leiderschap, het is vrijwel onmogelijk er niet de actualiteit in te zien. Tegelijkertijd leggen de makers de focus op de tijdloosheid van die thema’s. Die spreekt onder meer uit de tijdloze zwarte kostuums en de grote grijze trappen, die volop verplaatsen en daarmee de inherente onbetrouwbaarheid van de politieke arena accentueren.

Zo leggen Nina Spijkers en haar team meerdere lagen in het verhaal bloot en boren een ontroerende ingang aan om het hoofdpersonage te duiden. Woede is een fundamenteel recht, waar mannen doorgaans om bewonderd worden en vrouwen doorgaans op worden afgerekend. Deze Coriolanus rekent genadeloos af met dat kwalijke perspectief.

Luister ook de NRC-podcast ‘Tussen de regels’ met Nina Spijkers. Bekijk een overzicht van onze recensies over theater