Voor Papoea’s was Filep Karma vergelijkbaar met Gandhi of Mandela

Een „vaderfiguur voor de West-Papoea’s”, noemt Veronica Koman hem, mensenrechtenadvocaat ‘in ballingschap’. Filep Karma: prominent activist, onafhankelijkheidsstrijder en voorvechter voor de mensenrechten. Voor veel inwoners van de Indonesische provincie Papoea was hij een voorbeeld – en een held in de strijd voor een beter bestaan. Zijn lichaam werd dinsdag levenloos aangetroffen op het populaire strand Base G in Jayapura, de hoofdstad van Papoea.

Volgens zijn dochter Audrey Karma kwam hij om het leven door verdrinking als gevolg van een ongeluk. Karma was een fervent diepzeeduiker – en uiterst ervaren. Maar mensenrechtenactivisten, onder wie Koman, uiten grote twijfels. „Mensenrechtenadvocaten die West-Papoea volgen, zeggen stellig dat er te veel vreemde omstandigheden rond zijn dood zijn. Wij accepteren dit niet als een ongeluk.” Amnesty International eist een onafhankelijk onderzoek naar de dood van Karma.

Op sociale media was woensdagavond (lokale tijd) te zien dat duizenden rouwende West-Papoea’s bijeenkwamen voor de rouwstoet in Jayapura, achter de auto waarin het lichaam van Karma werd vervoerd. Bij de optocht werd Karma’s naam gescandeerd, er werden vrijheidsliederen gezongen en leuzen geroepen tegen de Indonesische autoriteiten. Overal in de menigte was de Morgenster te zien, de in Indonesië verboden vlag van de onafhankelijke ‘Republiek West-Papoea’.

Ook de verbannen interim-president van de Verenigde Bevrijdingsbeweging voor West-Papoea, Benny Wenda, zette in een verklaring vraagtekens bij de dood van Filep Karma. „De grote vraag is: hoe kwam Filep om het leven? We weten dat hij omkwam tijdens het surfen, hoewel hij een ervaren duiker was. (…) We weten ook dat Indonesië systematisch West-Papoea’s elimineert die tegen hun bezetting vechten.” Wenda roemde Karma als „een groot leider”. Voor West-Papoea’s was hij „het equivalent van Mahatma Gandhi, Nelson Mandela, Martin Luther King”, aldus Wenda in zijn verklaring. „De geschiedenis van onze strijd leefde in hem.”

Twaalf jaar gevangenschap

Filep Jacob Semuel Karma, in 1959 geboren in Hollandia – nu Jayapura – in toenmalig Nederlands-Nieuw-Guinea, streed jarenlang voor een onafhankelijk West-Papoea, en kwam daarbij vaak in botsing met de Indonesische autoriteiten. Tussen 1998 en 2015 bracht hij meer dan twaalf jaar door in gevangenschap, onder meer wegens landverraad.

Karma verzette zich openlijk, maar altijd vreedzaam tegen de behandeling van Papoea’s door de Indonesische autoriteiten. Een rapport van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch over politieke gevangenen in Indonesië in 2010 beschreef hoe Filep Karma al op jonge leeftijd van zijn vader Andreas hoorde dat Papoea’s veel meer leden onder de Indonesische overheersing dan ze hadden gedaan onder die van de Nederlanders, die er tot 1962 bleven.

In juli 1998, in een uiterst roerige periode na de val van de autocratisch regerende president Soeharto, werd Karma voor het eerst opgepakt toen hij tijdens een grootschalig onafhankelijkheidsprotest op het Papoea-eiland Biak de Morgenster hees, symbool in de strijd tegen de Indonesische overheersing. Het Indonesische leger greep na een paar dagen in op Biak en opende het vuur op de demonstranten, veelal studenten.

Lees ook: Nederland is partij in strijd van Papoea’s tegen racisme

Veel details over de bloedige ingreep zijn onopgehelderd gebleven, maar volgens Karma kwamen op Biak ruim honderd mensen om het leven. Zelf raakte hij tijdens de beschietingen gewond aan zijn benen. Hij werd gearresteerd en in 1999 tot zesenhalf jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens landverraad. Een klein jaar later werd die uitspraak in hoger beroep vernietigd en kwam hij vrij.

Herdenking

In 2002 kreeg de provincie een vorm van autonomie, maar voor veel Papoea’s ging dat lang niet ver genoeg. Hun streven naar onafhankelijkheid bleef – net als de botsingen met het Indonesische leger. Op 1 december 2004 werd Karma opnieuw opgepakt en gevangen gezet. Karma had geholpen bij de organisatie van de herdenking van de onafhankelijkheid van Papoea van Nederland. Op die datum in 1962 werd de Morgenster voor het eerst gehesen – wat sindsdien jaarlijks wordt herdacht. Deze keer werd Karma veroordeeld tot maar liefst vijftien jaar gevangenisstraf, opnieuw wegens makar – opstand of landverraad. Hij zou uiteindelijk tot 2015 blijven in de Abepura-gevangenis in Jayapura, toen hij vervroegd werd vrijgelaten.

In 2018 werd Karma op Jakarta’s internationale luchthaven Soekarno-Hatta nogmaals aangehouden. Opnieuw had de Papoea-vlag hem in problemen gebracht, die hij dit keer op zijn kleding droeg. Na een ondervraging van anderhalf uur mocht hij zijn weg vervolgen. De Morgenster werd zijn ultieme symbool: waar hij ook was, Karma bleef de Papoea-vlag zijn hele leven op zijn kleding dragen. Ook over de witte kist waarin Karma’s lichaam werd opgebaard werd de Morgenster woensdag gedrapeerd.