Vier de herfst, als een druïde

Het waren oogstfeesten, het werden bierfeesten. Vooral Duitstalige, katholieke streken kennen uitbundige braspartijen. De afgelopen twee weken barstte München weer uit z’n voegen. De Beierse hoofdstad geldt als het walhalla van de Oktoberfest-folklore.

Ook Nederland kende ooit een rijke traditie van oogstfeesten. Die feesten waren er op twee momenten in het jaar. De eerste vielen doorgaans in de zomer, zodra het eenjarige gewas van de akkers was gehaald. Dagbladen deden er verslag van, zoals de Bildtsche Courant op 30 juli 1948: „De 4.000 inwoners van Sevenum zagen er kans toe, op hun jaarlijkse oogstfeest ruim 7.000 liter bier te verzwelgen.”

De tweede feestronde volgde in de vroege herfst, als het fruit was geoogst en het vee weer veilig op stal stond. Nu zijn nog slechts hier en daar sporen zichtbaar, zoals het Fruitcorso in het Betuwse Tiel, jaarlijks halverwege september.

Waarom vieren de meeste Nederlanders nu amper nog oogstfeesten? In zijn boek Rituelen, nieuwe en oude gebruiken in Nederland (1981) geeft cultureel antropoloog Jef de Jager twee verklaringen – een tamelijk recente en een eeuwenoude. In de vorige eeuw „[heeft] de mechanisatie van de landbouw aan deze rijke cultuur een einde gemaakt”. De boerenbevolking kromp, en daarmee het draagvlak voor massaal klompendansen.

Jaarwiel

De tweede oorzaak loopt als een rode draad door De Jagers boek: sinds de 16de eeuw hebben calvinistische dominees zich met felle geloofsijver ingezet om feestgedruis uit het dagelijks leven te bannen. Onder hun knoet sneuvelden ook oogstfeesten. Plechtige kerkdiensten, als een Dankdag voor Gewas en Arbeid, begin november, kwamen ervoor in de plaats.

Inmiddels is de invloed van vrijwel alle kerkgenootschappen in Nederland op z’n retour. Maar heel voorzichtig ontluikt weer een traditie van oogstfeesten.

En nee, het is niet Halloween, op 31 oktober. Dat feest is weliswaar ontstaan uit een Keltische traditie van oogstfeesten, maar daarvan is bij dit commercieel gedreven griezelfeest weinig nog herkenbaar. Of het moeten de lichtjes in uitgeholde pompoenen zijn, die in de verte nog aan akkerbouw doen denken.

Het is een andere viering die navolging krijgt: Mabon (spreek uit: Mében). Die maakt deel uit van het ‘Jaarwiel’, een van oorsprong voorchristelijk, Keltisch icoon. Dit wiel verdeelt het jaar in acht seizoenen, met rituelen bij elke overgang naar een volgende fase in de jaarcyclus. Mabon markeert het begin van de herfst.

Tarotkaarten

Trainer/coach Elke Geertsema, die bij haar hulpverlening gebruikmaakt van tarotkaarten en signalen uit de natuur interpreteert, organiseerde eind september thuis in Almere een Mabon-viering voor een groep vrouwen. „Dit feest markeert de overgang van licht naar donker”, vat zij de kern van Mabon samen. „Het is een moment in het jaar om de balans op te maken. Wat hebben de lichte maanden mij gebracht? Wat wil ik achterlaten in die periode? Wat neem ik mee naar de donkere tijd?”

Daarover spraken de vrouwen met elkaar. Ze schreven een brief aan zichzelf, met een terugblik en een vooruitblik. Die wierpen ze één voor één in een vuurschaal, buiten in de tuin. Elke Geertsema: „De opstijgende rook geeft onze ervaringen en plannen door aan Moeder Natuur. Telkens als een vel papier bijna verbrand is, zeggen we: ‘Zo is het!’ – om het oude af te sluiten en het nieuwe de ruimte te geven.”

Barden en druïden

Deze vorm van natuurreligie is oeroud – en tegelijk betrekkelijk nieuw. De 20ste eeuw heeft diverse denkers en schrijvers gekend die nieuwe verhalen en rituelen hebben bedacht in de tradities van druïderij, sjamanisme en hekserij. Het is in deze kringen, dat leven in het ritme van het Jaarwiel ingang vindt, met z’n acht vieringen per jaar, waaronder Mabon.

Elke Geertsema is lid van de Orde van Barden, Ovaten en Druïden, een internationaal gezelschap dat volgens eigen opgave 17.000 leden telt, in vijftig landen. „Ik ben een solitaire druïde, ik volg mijn eigen pad. Ik haal mijn inspiratie uit verschillende bronnen in de natuur. Dit brengt mij terug naar mijn basis, naar wie ik van nature ben.

En waar koop je dan de spullen die je nodig hebt voor de Mabon-viering? Bijvoorbeeld bij Anita Pieterman, in het Groningse Eelde eigenaar van onlinewinkel Heksenshop. Ze voert sinds enkele jaren een bescheiden assortiment van artikelen die van pas komen om Mabon te vieren. „Ik zoek het vooral in kaarsen, kleden in herfsttinten, zoals bruin, oranje, violet, donkergeel, paars en herfstdingen om het binnen weer gezellig te maken”, zegt ze. „Mabon is echt een feest van inkeer. Daar heb je niet veel attributen bij nodig.”

Herfst = oogst
Het Nederlandse woord herfst stamt uit het Angelsaksisch. De klanken van de woorden herfst en het modern-Engelse harvest liggen dicht bij elkaar. De meeste Europese talen kennen een ander woord voor najaar: autumn, automne, autunno, otoño. Vermoedelijk stamt dit af een oud, Etruskisch woord, dat zoiets betekent als ‘het is voorbij’.

Herfstequinox
Het astronomische begin van het najaar, de herfstequinox, viel dit jaar op vrijdag 23 september, om 03.03 uur. Toen stond de zon loodrecht op de evenaar. Op die nulde breedtegraad was het etmaal in evenwicht: twaalf uur licht, twaalf uur donker. In het noordelijker gelegen Nederland viel dit moment op maandag 26 september. Zon op: 07.36 uur, zon onder: 19.36 uur.