Via de enige Oekraïense grensovergang met Rusland die nog open is, komen dagelijks tientallen mensen binnen

Twee koplampen duiken op tussen de besneeuwde Oekraïense velden. Een witte personenbus komt in de schemering dichterbij. Als de schuifdeur opengaat, is een oude vrouw te zien, liggend over drie stoelen, in een slaapzak. Ljoedmila Tichonova (81) heeft uitgezaaide borstkanker. Haar hoofd rust op het been van dochter Svitlana (57). Een grensbewaker steekt even zijn hoofd naar binnen. Daarna rijdt de bus door, naar het opvangcentrum in Krasnopillja, in het noordoosten van Oekraïne, op tien kilometer van de grens met Rusland.

In de bus zitten nog twaalf mensen zwijgend ineengedoken in hun jassen en sjaals. Het gangpad en de bagageruimte staan vol met koffers, tassen en rolstoelen. De bus is zojuist de grens overgestoken tussen het Russische dorp Kolotilovka en het Oekraïense dorp Pokrovka, de enige grensovergang die nog open is tussen de twee landen die met elkaar in oorlog zijn. De grens is maar in één richting open. Rusland laat geen mensen toe vanuit Oekraïne, maar Oekraïne wel vanuit Rusland.

In Krasnopillja gaat de schuifdeur opnieuw open. Vijf mannen tillen Ljoedmila Tichonova de bus uit en dragen haar naar binnen. Dochter Svitlana loopt mee, evenals de rest. Ze pakken hun spullen en schuifelen over de ijzige en besneeuwde grond het opvangcentrum in, waar hun bagage wordt gecontroleerd, ze eten krijgen, gratis kunnen bellen en medische hulp krijgen aangeboden. Ieder die hier aankomt, krijgt van de Oekraïense autoriteiten 2.000 hryvnia (49 euro). Kinderen en invaliden krijgen 1.000 hryvnia méér.

Per dag komen tachtig tot honderd mensen via de grensovergang van Pokrovka Oekraïne binnen. Gezinnen, ouderen, op krukken, met stokken, met huisdieren. Het gaat in de meeste gevallen om mensen met een Oekraïens paspoort die afkomstig zijn uit door Rusland bezette Oekraïense gebieden. Het front rechtstreeks oversteken is te gevaarlijk, en dus trekken ze er, via Rusland, letterlijk omheen. Eenmaal bij de grensovergang wordt het eerste stuk altijd te voet afgelegd, de Russische autoriteiten staan niet toe dat er voertuigen de grens passeren. Naar de Oekraïense grensbewaking is het vervolgens twee kilometer lopen, en daar worden ze opgewacht door een personenbusje.

Ljoedmila Tichonova (81), uit de bezette Donbas, op het treinstation van Soemy. Ze is ongeneeslijk ziek en wil aan de Oekraïense kant van de grens sterven.

Stevige wind

Ljoedmila Tichonova kon niet lopend de grens over, ze lag achterover in een rolstoel, vertelt dochter Svitlana. Meereizende mannen hielpen met duwen. De temperatuur lag onder het vriespunt, er waaide een stevige wind, maar de gebruikelijke beschietingen over en weer bleven gelukkig uit. Krasnopillja is de eerste stop voor de ‘overstekers’. Daarna kunnen ze een nacht verblijven in een opvangcentrum in Soemy om de volgende ochtend door te reizen naar hun eindbestemming.

Vrijwilliger Kateryna Arisoj (36) vangt deze mensen op in Krasnopillja of Soemy. „Sommigen hebben jarenlang onder Russisch regime gewoond en zijn gehersenspoeld. Ze kregen alleen maar negatieve verhalen te horen over Oekraïne. Dat Oekraïne niet op hen zit te wachten.” Arisoj en de andere vrijwilligers willen het tegenovergestelde laten zien. En dus krijgen de nieuwkomers koffie, thee, eten en hulp.

De borstkanker van Ljoedmila Tichonova geneest niet meer. Maar ze wil aan deze kant van de grens sterven

„Het is niet Kateryna die hen welkom heet, maar Oekraïne”, zegt Kateryna Arisoj. „We willen ze het gevoel geven dat ze thuis zijn. Ik zeg altijd tegen hen dat er niets meer is om bang voor te zijn. Je kunt vrij ademen. Nu ben je op een veilige plek.”

Ljoedmila Tichonova is niet naar Oekraïens grondgebied gekomen om beter te worden. Haar borstkanker is vergevorderd en werd te laat ontdekt. Maar ze wil wel aan deze kant van de grens sterven. Oorspronkelijk komt ze uit Slovjansk, een Oekraïense stad niet ver van het front, in de Donbas. Ze wil nog een keer haar naasten zien en voor de laatste keer haar verjaardag vieren. „Waarschijnlijk is dit het grootste geschenk voor haar”, zegt Svitlana. De dochter is gelukkig. „We zijn thuis.”

Leven als zombies

De redenen dat mensen de grens oversteken zijn privé of politiek. Sommigen willen niet leven onder de Russische bezetters. Schilder Volodymyr Holosjtsjapov (76) is de dag ervoor vertrokken uit Donetsk, waar hij vreesde voor zijn veiligheid, vertelt hij in het opvangcentrum in Krasnopillja. In zijn werk bekritiseert hij Rusland. „Mensen leven in Donetsk als zombies door alle propaganda vol leugens. Er valt niet met hen te praten. Als het wit is, zeggen zij dat het zwart is.”

Hij heeft schilderijen meegenomen en geeft in Krasnopillja sommige werken cadeau aan vrijwilligers en het grenspersoneel, als dank.

Halina Flesjman (70) bezocht haar dochter in de Russische stad Novotsjerkassk vier dagen voordat in februari vorig jaar de grootschalige oorlog uitbrak. Ze kon niet terugkeren naar Oekraïne. Als door een „Godswonder” kwam ze erachter dat er een grensdoorgang open is. Ze is op weg naar Zjytomyr waar haar man in het ziekenhuis verblijft vanwege een hartinfarct. Na bijna twee jaar ziet ze hem weer. „Ik ben zo blij. Ik kan je niet eens vertellen hoe blij ik ben. Ook al verkeert mijn man in deze toestand, ik kan wel juichen en dansen.”

Op de eerste verdieping van het opvangcentrum in Krasnopillja zitten vier tienerbroers voorovergebogen op hun stoel met hun hond Perzik, terwijl hun zusje van zeven speelt in de kamer. Hun moeder Natalija (50) is beneden bezig met alle formaliteiten. Ze komen uit Novopetrivka, aan de Zee van Azov, in bezet gebied, en zijn de vorige ochtend tegen half zeven vertrokken. De broers zwijgen vooral.

De grensoverstekers in Krasnopillja staan stijf van de stress vanwege de reis en de grensovergang aan Russische kant. Daar zetten grensbewakers hen onder druk, vertelt vrijwilliger Kateryna Arisoj, met vragen wat ze vinden van de speciale militaire operatie, zoals de Russische invasie in Oekraïne door Rusland wordt genoemd, en of er familieleden vechten in de Oekraïense krijgsmacht. De Oekraïners moeten oppassen dat ze niks verkeerds zeggen. Hun spullen worden doorzocht op pro-Oekraïense uitingen.

’s Avonds in Soemy zijn de vier broers losser en keert hun humor terug. Andrij, de oudste, drinkt Oekraïense frisdrank. „Dit smaakt beter dan de Russische”, zegt hij terwijl hij de verpakking weggooit.

Ze hebben alles achtergelaten, vertelt moeder Natalija, nadat het gezin zijn intrek heeft genomen in de slaapkamer met stapelbedden. Haar partner bleef achter. „Hij wilde niet. Dan ga ik hem ook niet overtuigen. Iedereen moet zijn eigen leven vormgeven.” Haar alleroudste zoon, die 20 is, is ook niet meegekomen. Hij durfde de reis niet aan. Bang om bij een controle te worden meegenomen om te moeten vechten in de Russische krijgsmacht.

Russificeren

Het leven was voor haar en de kinderen niet meer vol te houden in Novopetrivka, waar overal Russische soldaten rondlopen, vertelt ze. Om de deels door Rusland bezette regio’s Zaporizja, Cherson, Donetsk en Loehansk te russificeren zetten de Russische machthebbers de Oekraïners onder druk om voor 1 juli 2024 een Russisch paspoort aan te nemen. De Russische president Vladimir Poetin ondertekende in april dit jaar een decreet waardoor Oekraïners zonder Russisch paspoort gedeporteerd kunnen worden. Zonder dat document heb je ook geen recht op bijvoorbeeld gezondheidszorg, zoals een ziekenhuisbehandeling of medicijnen. De paspoortmaatregel is een van de voornaamste redenen dat Oekraïners vertrekken.

Natalija weigerde een Russisch paspoort aan te nemen. „Ik was voortdurend bang dat ze me zouden achtervolgen, mijn uit huis uit zouden zetten en me zouden wegvoeren.”

Ze is blij dat ze weg is met haar kinderen. Lachend toont Andrij een Oekraïense vlag die zijn moeder langs de Russische grensbewakers heeft gesmokkeld. „Ze is nou eenmaal stoer.” Natalija had haar kinderen er niks over verteld. De vlag had ze verstopt in haar bh. „De vrouwenportemonnee”, lacht ze ondeugend. „De vlag verwarmde mijn ziel onderweg hierheen.”

Lees ook Cherson laat zien wat Rusland van plan is met veroverde delen van Oekraïne: ‘De mensen hebben geen normaal leven meer’

Delen Mail de redactie