Versoepeling van coronaregels zit vol risico’s voor Beijing

Chen kan er maar niet over uit. Woensdagmiddag appt hij vanuit de Zuid-Chinese stad Guangzhou dat de lockdown opeens is opgeheven. Ruim een maand heeft Chen (47) dan binnen gezeten in zijn wijk, Haizhu, waar de nacht ervoor hevige rellen uitbraken. „Ik had gedacht dat ik nog wel tot in het nieuwe jaar binnen zou zitten”, schrijft hij.

Maar opeens is alles anders, en niet alleen in Guangzhou: China versoepelt het coronabeleid, waarbij de overheid doet alsof dat eigenlijk altijd al het plan was; de indruk dat Beijing zwicht voor de demonstraties van afgelopen weekend wil men tot elke prijs vermijden. Maar ook een autoritaire overheid als de Chinese kan niet zonder voldoende steun onder de bevolking, en moet dus soms wat toegeven.

Daarom circuleert op sociale media nu een filmpje van twee mannen in witte pakken die door de politie worden gearresteerd. Hun misdaad? Onrechtmatige vrijheidsberoving door burgers onterecht in lockdown te houden. De omgekeerde wereld, want tot nu toe waren de ‘grote witten’ onaantastbaar: wat die je opdroegen, kon je maar beter zonder morren doen.

Zij zijn immers de voetsoldaten die op lokaal niveau afdwingen wat er op centraal niveau is beslist. Veel van hen zijn lid van de CPC, de Communistische Partij van China. Ze doen het werk officieel vrijwillig en werden in de staatsmedia altijd neergezet als helden van de oorlog tegen corona. Er viel aan hen niet te ontsnappen; ze werken nauw samen met de buurtcomités, maken er soms zelfs deel van uit.

Maar nu halen juridisch experts in het Chinese medium Caixin hun autoriteit opeens onderuit: „Als een buurtcomité de wet overtreedt om de persoonlijke vrijheid van bewoners in te perken, dan mogen de bewoners […] de zaak in eigen hand nemen door afzettingen neer te halen”, zegt een van hen. Dat is een enorme kentering.

Belangrijker nog is de draai die vicepremier Sun Chunlan heeft gemaakt. Als zij op reis ging om ergens persoonlijk de duimschroeven aan te draaien, sloeg lokale leiders de angst om het hard. Dan hadden zij gefaald in hun corona-aanpak.

Maar eerder deze week zei ze opeens dat dergelijke strengheid vanaf nu niet meer nodig is: „Nu het omikronvirus minder ziekteverwekkend is geworden, vaccinatie wijdverspreid is en er meer ervaring is met preventie en controle, staat China voor een nieuwe situatie en voor nieuwe taken in preventie en controle.” Oftewel: China laat het streven naar zero-Covid niet los, maar versoepelt wel het beleid.

Lees ook Deze medische analyse over de gevaren van omikron in China

Buurtcomité’s

Bewoners van Beijing ruiken meteen hun kans: in steeds meer gebouwen tekenen ze petities om mensen die besmet zijn niet langer af te voeren, maar thuis in quarantaine te laten gaan. En daar zeggen de buurtcomités verrassend vaak ja op. Het is nog geen universele regel, maar de lokale overheid in Beijing stelt inmiddels wel dat dit vanaf nu een optie is.

Maar: de draai van Sun Chunlan komt wel op het moment dat China meer besmettingen heeft dan ooit tevoren, de ziekte heeft zich door het hele land verspreid. De versoepelingen zijn dan ook riskant, om twee redenen. Er is het hoge medische risico: dat de ziekte alsnog door het hele land talloze levens zal eisen. En er is het politieke risico: dat mensen gaan denken dat de Chinese president Xi Jinping en de CPC toch niet onwankelbaar zijn, en dat verzet wel degelijk wat kan opleveren.

Ben Cowling, hoogleraar epidemiologie aan de Universiteit van Hongkong, benadrukt dat nog niet is gezegd dat China op den duur ook echt van het zero-Covidbeleid wil afstappen. „Wat wel duidelijk is, is dat de centrale overheid steden nu publiekelijk adviseert om de uitbraken onder controle te krijgen met een ‘zachtere hand’.” Maar of dat lukt, is volgens Cowling zeer de vraag. „Het was niet mogelijk voor Shanghai om hun omikron-uitbraak eerder dit jaar onder controle te brengen met ‘zachte hand’”, waarschuwt Cowling per mail vanuit Hongkong.

De hoogleraar doelt op het politieke randje dat aan de zachtere aanpak zit: Li Qiang, destijds de hoogste partijbaas van Shanghai, is in oktober benoemd tot tweede man in het oppermachtige Permanent Comité van het Politbureau. In maart wordt hij waarschijnlijk benoemd tot premier. Hij is daarmee de tweede man na Xi.

Maar in Shanghai faalde zijn zachtere aanpak van corona jammerlijk: het aantal besmettingen liep zo hard op dat de centrale overheid alsnog besloot tot een keiharde lockdown voor de hele stad van 25 miljoen inwoners. Die duurde uiteindelijk twee maanden en bracht de economie én het geloof in de Partij een harde klap toe. Het is niet toevallig dat juist demonstranten in Shanghai deze keer riepen om het aftreden van Xi en van de CPC.

De mislukte zachte aanpak in Shanghai probeert hij nu in heel China opnieuw uit. Daarmee zetten Li Qiang en de CPC veel, zo niet alles op het spel. Want welke mogelijkheden heeft Xi nog als die aanpak ook op nationale schaal mislukt? Dan schieten de besmettingen in het hele land verder omhoog, maar de bevolking zal een harde lockdown als reactie dan waarschijnlijk niet meer accepteren.

Cowling denkt niet dat China kan ontsnappen aan de grote coronagolven die de rest van de wereld overspoelden. „In de afgelopen drie jaar is minder dan 1 procent van de bevolking op het Chinese vasteland besmet geraakt”, schrijft hij. „Als het streven naar zero-Covid wordt losgelaten, zal in een of twee jaar een groot deel van de bevolking besmet raken.”

Het is volgens Cowling daarom cruciaal om de vaccinatiegraad omhoog te krijgen, vooral onder ouderen. Hoog is die nu niet: 32 procent van alle mensen boven de 60 heeft geen derde shot gehad, bij mensen van boven de 80 gaat het om 60 procent.

Veel Chinezen kregen hun laatste shot alweer bijna een jaar geleden, en dan nog eens met vaccins die niet goed werken tegen omikron, omdat ze nog zijn gebaseerd op de eerste variant uit Wuhan.

China had gehoopt snel met een eigen mRNA-vaccin te komen, maar dat is nog steeds niet gelukt. En vaccins uit het buitenland kopen is beneden China’s waardigheid. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz en vrijdag ook EU-leider Charles Michel boden ze aan, maar Xi ging daar nauwelijks op in. Het gaat in tegen China’s belangen én tegen de nationale trots. Het land wil internationaal een belangrijke speler worden op het gebied van gezondheidszorg.

Ondertussen lijkt het de overheid gelukt de ergste onrust de kop in te drukken met de beproefde methode. De mogelijke leiders van verzet zijn met ijzeren vuist aangepakt, daarna volgden maatregelen die tegemoet komen aan de ergste grieven.

Maar die methode werkt alleen zolang die grieven zich niet fundamenteel richten tegen de CPC, of tegen Xi Jinping zelf. Op dat punt kan de CPC geen compromissen sluiten. Een val, zoals eerder bij de communistische partij in de Sovjet-Unie, is haar grootste angst.

Maar als het land vroeg of laat toch overspoeld wordt door corona, dan voelt de bevolking zich bedrogen. Xi had immers beloofd iedereen veilig te houden? Een dergelijke ontgoocheling kan zomaar omslaan in afkeer van Xi en de partij.

Zolang het zover niet is, blijft China hangen in een soort voorgeborchte: zero-Covid is niet weg, echte bewegingsvrijheid is niet terug, de ziekte heeft nog niet echt gewoed onder de bevolking.

„Ik ben natuurlijk heel blij dat ik weer de straat op kan”, appt Chen uit Guangzhou. „Maar we weten nog steeds niet hoe we nu op een wetenschappelijke manier met Covid-19 verder kunnen leven. Ik wil weer overal heen kunnen, zonder gezondheidscode en zonder coronatests. Pas dan voel ik me vrij.”