Twee huizen, twee krabpalen, twee bazen

Toen de relatie van Jessica van der Linden (39) uitging, hoefden zij en haar ex niet lang na te denken over de vraag waar hond J-me (uitgesproken als Jamie) zou gaan wonen. „Het was vanaf het eerste moment duidelijk dat ze bij mij zou blijven”, zegt ze. „Het was toch echt meer mijn hondje. En mijn ex was fulltime aan het werk. Maar ik begreep wél dat hij haar wilde blijven zien.” Dus spraken ze af dat J-me in het weekend bij hem zou zijn.

Een mooie regeling, maar zeker geen gegeven. Objecten verdelen kan al lastig zijn, maar wie krijgt na de scheiding de hond of kat – en waarom? Is gedeelde voogdij, die in het geval van dieren een gebruikersregeling heet, een optie?

Mediator, oud-familierechtadvocaat en relatietherapeut Wills Langedijk schreef in 2013 Wie krijgt Lassie?, een boekje over en voor huisdiereigenaren in scheiding. De aanleiding om het te schrijven was het groeiende aantal verzoeken dat ze kreeg om te bemiddelen bij het opstellen van een omgangsregeling voor dieren, met name honden, tijdens een scheiding.

„Ik werd uitgelachen om dit boekje”, blikt Langedijk terug. „Een hond delen? Waarom zou je.” Maar ondertussen is het een serieuze zaak geworden. Is het niet omdat er met een hond of kat gefokt en dus geld verdiend kan worden, dan is het wel om emotionele redenen. „De status van huisdieren is zo veranderd de afgelopen jaren. Het zijn kinderen geworden”, zegt Langedijk. „De emotionele lading is zó groot dat het een reden is geworden om voor naar de rechter te stappen.”

Een wat oudere, bekende zaak is die van Edwin de Roy van Zuydewijn versus Prinses Margarita de Bourbon de Parma uit 2005. De rechter besloot dat hond Paco bij Margarita zou blijven. Het stel was niet in gemeenschap van goederen getrouwd, en omdat Margarita voor Paco had betaald en op de stamboom als eigenaar was vermeld, bleef hij haar eigendom. Ze hoefde haar ex-man, tot diens verdriet, van de rechter dus geen bezoekrecht voor de hond te verlenen.

Rechtszaak

Ook katten kunnen inzet zijn van een rechtszaak. Zo werden twee katten afgelopen september volledig toegewezen aan de man van een stel, terwijl zijn ex vond dat deze bij haar horen. Zij kon volgens de rechter niet bewijzen waarom ze naar haar zouden moeten verhuizen.

Dieren zijn een lastig rechtsgebied, zegt Langedijk. „Naast de traditionele categorieën van goederen kent het Nederlandse recht sinds 1 januari 2013 ook de categorie dieren. Daardoor zijn dieren geen zaken meer, maar levende wezens.” Ze zijn daardoor méér dan een kast of bank, maar wél iemands eigendom.

Die wetswijziging heeft verder nog geen juridische gevolgen, zegt Langedijk. „Het is symboolwetgeving.” Een dier is nog altijd een eigendom, daar is niets aan veranderd. Toch ziet zij dat er de afgelopen jaren „revolutionaire uitspraken” zijn geweest in onder andere Spanje en Portugal, waardoor de juridische kwalificatie van een dier wel degelijk verandert. Zo heeft een wetswijziging in Spanje ervoor gezorgd dat rechterlijk geregelde co-ouderschap van een huisdier nu mogelijk is. Daar is een dier niet langer een object, maar een volwaardig gezinslid, wiens belang tijdens een scheiding voorop wordt gesteld.

In Nederland komt dat op termijn ook, verwacht ze. „We gaan die kant op, maar simpel is het niet. Het zou betekenen dat een dier geen ding meer is, maar een persoon.” Maar bij de meeste stellen komt er geen rechter aan te pas. „Over het algemeen zijn mensen kennelijk in staat het zelf te regelen.” Dat was het geval bij Josje Pot (33) en haar ex. Ze woonden samen in het huis dat van haar ouders was geweest, dus het was logisch dat zij daar bleef wonen. „En het was dus ook logisch dat onze katten P en A, die we twee jaar eerder samen hadden uitgekozen, bij mij zouden blijven.”

Haar ex bleef wel betrokken bij de dieren. „We hebben een tijd katten-co-ouderschap gedaan. Toen ik op vakantie ging heb ik hem gebeld en gezegd: ‘vriend, het zijn ook jouw katten, het is tijd dat jij er ook weer even voor gaat zorgen.” En dus kwam hij ze ophalen. „Die héle auto vol. Drie krabpalen, twee kattenbakken, alle speeltjes, al het eten en twee katten.” Ze bleven vier maanden bij hem, daarna wisselden ze af. „Tot hij een nieuwe vriendin kreeg, die had níks met katten. Toen was het klaar.”

Impact

Een scheiding is iets wat veel dieren meemaken, zegt Claudia Vinke, gedragsbioloog aan de Universiteit Utrecht. „Vijftig procent van de huishoudens heeft een dier.” In 2021 – van afgelopen jaar zijn nog geen cijfers beschikbaar – eindigden 25.962 huwelijken in een scheiding, en kozen 2.686 stellen met een geregistreerd partnerschap ervoor uit elkaar te gaan. „Ook op dieren heeft een scheiding, die vaak met ruzies gepaard gaat, vaak behoorlijke impact.”

En dat is nog vóór het moment dat de inboedel verdeeld moet worden. „Dan zie je dat mensen aan dat dier gaan trekken. Natuurlijk omdat er liefde is voor de hond of kat, maar soms ook om de ander dwars te zitten.” Baasjes zouden hun eigen gevoelens aan de kant moeten zetten en vanuit het perspectief van het dier kijken, zegt Vinke. „Dan moet je dus over je eigen schaduw heen stappen, want misschien ben jij wel niet de voorkeurspersoon van je hond. Het belang van het dier moet hierbij echt voorop staan.”

Soms willen scheidende stellen het dier allebei even graag bij zich houden en komen ze er écht niet uit. In dat geval kunnen mensen naar een mediator met specifieke aandacht voor het huisdier. Steeds meer mediators bieden deze speciale vorm van bemiddeling aan, onder verschillende namen. Ingrid Smit richt zich specifiek op hondeneigenaren en noemt zichzelf ‘Hondenmediator’. Zij heeft bij de mediation specifieke aandacht voor het welzijn van het dier. Zij probeert er met de eigenaren achter te komen wat de beste optie is. Ze gaat met hen terug in de tijd om te zien „wie graag een hond wilde, wie de aanschaf op zich heeft genomen, wat de rol van de hond in het gezin was, wie hem uitliet, hoe de vakanties werden ingevuld”.

Dan bespreken ze opties. „Wat is haalbaar als je de hond wil delen, hoe zit het dan met de kostenverdeling, de verzorging, dat soort dingen.” Ze houdt constant in de gaten of rekening wordt gehouden met het belang van het dier. „Dat is het belangrijkst: de ex-partners eraan herinneren dat ze moeten kiezen wat bevorderlijk is voor het dier – niet voor henzelf.”

Hoewel Jessica van der Linden en haar ex het snel eens waren over J-me, duurde het even voor iedereen aan de nieuwe situatie gewend was, vooral voor de hond zelf. „In het begin ging ze met tegenzin mee naar zijn nieuwe huis, dat vond ik heel vervelend. Ik dacht: als het zo moet gaan we dit niet doen.” Ze heeft de hond toen een paar keer zelf gebracht en zodra ze de hal van de flat inkwam begon ze wild te kwispelen. „Toen was ze weer helemaal blij, ze moest gewoon even wennen.” Zeven jaar lang deden ze het zo, hij betaalde de hondenbelasting, zij de verzekering, de dierenartskosten deelden ze.

Bijna een jaar geleden kwam met het overlijden van J-me een einde aan de gebruikersregeling. „We hebben het tot het laatste moment samen gedaan.” Bij de dierenarts hebben ze haar laten inslapen. „Een paar dagen later zijn we nog naar het dierenuitvaartcentrum geweest, we hebben samen staan huilen. Ze was tot de allerlaatste snik van ons allebei.”