Tussen het luchtalarm door mogen de Oekraïense paarden even naar buiten

‘Dit is het dan. Ik bracht de paarden over de rivier en liet ze vrij in het Novobelitsky-bos.” Het Facebook-bericht dat Julia Molokova uit Irpin, een voorstad van Kiev waar al dagen hevig gevochten wordt, op 5 maart plaatste, ging de hele wereld over. Op filmpjes is te zien hoe Molokova met haar vijf paarden door de stad rent, ze over een voetgangersbrug jaagt, terwijl op de achtergrond explosies te horen zijn. Ze blijft Western, Runner, Martini, Hypur en Uve filmen, terwijl ze door het hoge gras weggalopperen. „Ik heb ze vrijgelaten, zodat ze een kans hebben om te overleven”, schrijft ze. „Ik heb geen andere uitweg. Ik hoop ze terug te zien na de oorlog.”

Een naburige stal in Irpin had vlam gevat na een inslag, veertien paarden hadden het niet overleefd. De gevechten werden steeds heviger. Stadsgenoten vluchtten massaal naar Kiev. „Onze stad Irpin is leeg, iedereen heeft de stad verlaten”, schrijft Molokova op 10 maart. „Ik weet niet waar mijn paarden zijn. Ik heb berichten achtergelaten op allerlei paardensites, in de hoop dat iemand iets ziet of hoort.” Dan, een week nadat ze ze heeft vrijgelaten, besluit ze ook zichzelf in veiligheid te brengen. Ze vlucht naar het westen.

Oekraïne is een echt paardenland, waar meer dan 100.000 paarden wonen. Vele zitten net als hun eigenaren door de oorlog in de val. Maneges, fokkers, renbanen en particuliere eigenaren moeten hun dieren onder extreme omstandigheden verzorgen. De voorraden hooi, stro en voer raken op. Evacueren wordt steeds lastiger, omdat steden omsingeld zijn, bruggen zijn vernietigd en benzine en diesel op rantsoen zijn.

In Facebook-groepen waar normaal gesproken luchtige paardenweetjes worden uitgewisseld, zijn sinds de Russische inval op 24 februari massaal hulpacties opgezet. Paardeneigenaren uit heel Europa bieden Oekraïense eigenaren stalling aan voor twee, soms vijf of zelfs tien paarden. Een stoeterij uit Frankrijk geeft aan plek te hebben voor wel honderd paarden. De Ukrainian Equestrian Federation werkt aan een database waar hulpvraag en aanbod aan elkaar worden gekoppeld. Maar vooralsnog druppelen de Oekraïense paarden nog maar mondjesmaat de grens over. Op 9 maart hadden volgens officiële cijfers van Poolse dierenartsen slechts 27 paarden toestemming gekregen de Poolse grens over te steken.

Eigenaren die vervoer weten te regelen en de Poolse grens bereiken, staan daar soms dagen of zelfs weken te wachten voordat de juiste gezondheidsverklaringen voor de paarden geregeld zijn. En ook in die ellenlange wachtrijen is hooi en water schaars. Langs de Roemeense grens heeft de Duitse hulporganisatie Equiwent intussen noodstallen gemaakt, waar geëvacueerde paarden in quarantaine kunnen en medische zorg krijgen. Maar ook daar zijn slechts enkele paarden de grens gepasseerd, meldt Markus Raabe, hoefsmid en oprichter van Equiwent, op zijn Facebook-site. Hij vertelt dat hij veeartsen en hoefsmeden aan de Roemeense grens heeft klaarstaan, maar dat het voor zijn vrijwilligers te gevaarlijk is om in Oekraïne zelf hulp te bieden. „Voor de grens wachten, meer gaat er op het moment niet.”

Met de dag onveiliger

Dat is ook de ervaring van Nicole Caris van het Nederlandse paardentransportbedrijf Horse Flight Operations, die al veel telefoontjes kreeg van Oekraïense eigenaren die hun paarden willen laten weghalen. „Onze transporteurs komen het land niet meer in. Dus op dit moment komt er bijna geen paard het land meer uit. De eigenaren die na de invasie snel in actie kwamen, hebben hun dieren kunnen evacueren. Maar het wordt er nu met de dag onveiliger. Voor de paarden die er nu nog zijn, wordt het heel penibel.”

Net nog kreeg Caris een telefoontje van een Oekraïense vrouw die haar twee paarden naar Dubai wilde verhuizen. „Zij moet ze eerst zelf naar Polen zien te brengen, dan kunnen wij ze daarna op het vliegtuig naar Abu Dhabi zetten”, vertelt ze. „Ook belde er een meisje dat meer dan veertig paarden had en haar stal met één andere persoon runde. Wat doe je dan? Zes paarden in een vrachtwagen laden en er veertig achterlaten, met maar één verzorger? Wat als die ziek wordt of gewond raakt? Dat zijn helse dilemma’s.”

Lees ook: De huisdieren van Oekraïne worden niet achtergelaten

Het zijn vooral de duurste Oekraïense paarden die tot nu toe in veiligheid gebracht zijn, zo lijkt het. Topspringpaarden als de 23-jarige Cornet Obolensky en zijn 18-jarige zoon Comme Il Faut 5 zijn inmiddels met een vrachtwagen van hun stoeterij in Zhashkov via Polen naar Duitsland gebracht. Cornet Obolensky, gefokt in België, deed in 2008 mee aan de Olympische Spelen in Beijing en is sindsdien een succesvolle dekhengst. Dat dit soort bereisde paarden alle benodigde grensdocumenten hebben, zal ongetwijfeld schelen in oorlogstijd.

Zorgen zijn er ook om het oeroude Akhal Teke-ras, een sierlijk paard uit Turkmenistan, beroemd om zijn koperen vacht, waarvan er wereldwijd al niet veel meer zijn. Belangrijke bloedlijnen van de Akhal Teke worden door twee hengstenhouderijen in Kiev bewaakt. Uit de paardenwereld klinkt nu de roep om die paarden te redden, zoals ook met de Lippizaners gebeurde in de Tweede Wereldoorlog. Amerikaanse soldaten wisten destijds de witte hengsten van de Spaanse rijschool met succes uit het gebombardeerde Wenen te evacueren.

Ritme aanhouden

Maar voorlopig kunnen veel paardeneigenaren nog geen kant op. Een van hen is de 40-jarige Valerie Yasinskaya uit Zhytomir, zo’n 140 kilometer ten westen van Kiev. Samen met haar 69-vader, een ex-springruiter, fokt ze Oekraïense warmbloedpaarden. „Goeie sportpaarden, met veel Duits bloed.” Samen hebben ze de zorg over zestien paarden, waarvan vier binnenkort een veulen krijgen, plus vier honden en drie katten. „We kunnen ze niet allemaal evacueren en ik zou ook niet tussen ze kunnen kiezen”, vertelt ze via berichtjes op Messenger.

Sinds de inval van 24 februari slaapt ze in de stal, zodat ze de dieren kan vrijlaten mocht er brand uitbreken. „Als ik al kan slapen, want iedere nacht hoor je de vliegtuigen, vannacht was er weer een bomaanslag in mijn stad, de vijfde tot nu toe. Sinds 24 februari voelt het leven als één lange, verschrikkelijke dag. Iedere ochtend ben ik blij dat ik de nacht weer overleefd heb.” De paarden zijn vooralsnog gezond. „We proberen hun dagelijkse ritme aan te houden, we laten ze de wei op. Ze hoeven alleen niet te werken.” Ze stuurt filmpjes, van dollende paarden en honden in de sneeuw. De dieren zijn haar familie, zegt ze. Ze zou ze onmogelijk kunnen achterlaten. Maar ook zij zegt: „Als het moet, laat ik ze los in het bos.”

Op Facebook worden tips uitgewisseld, onder meer door Amerikaanse paardeneigenaren die bosbranden meemaakten, over wat je moet doen als je je paard vrijlaat. Nooit het halster om laten bijvoorbeeld, want dan zou het dier zichzelf kunnen vaststrikken. En: schrijf je telefoonnummer met permanente marker op de hoeven. Of nog beter: vlecht een plastic of metalen adreskaartje in de manen. Zodat ook ongechipte paarden weer terug te leiden zijn naar de eigenaar.

Yasinskaya vertelt dat de situatie het ergst is in Kiev en Charkov, waar stallen dicht bij de frontlinie liggen en het voer op begint te raken. „Veel paarden staan nu op rantsoen, stro is nergens meer te krijgen.” Zelf probeert ze donaties op te halen voor paarden in haar regio. „Maar ook dat is lastig, want het is op dit moment moeilijk zaken doen met de banken.”

Gered van de slacht

Gevaar lopen bijvoorbeeld de vierhonderd paarden op de Hippodrome van Kiev, een van de twee renbanen in Oekraïne. Geraced wordt er al weken niet meer. Veel jockeys en verzorgers zijn de stad ontvlucht, anderen zijn gaan vechten aan het front. Een kleine groep stalknechten draagt rond de klok zorg voor de honderdvijftig harddravers. Als er geen luchtalarm is mogen de dieren naar buiten om te stappen in de stapmolen.

Op de Hippodrome staan ook ruim tweehonderd paarden van particulieren gestald. Er is een kleine rijvereniging gevestigd, de Free Riding Club, die gratis les geeft aan kinderen in Kiev. Enkele van de tien paarden van die manege werden al eens gered van de slacht. Nu moeten ze opnieuw vrezen voor hun leven. Op de Facebook-pagina van de vereniging is goed te volgen hoe de oorlog hen overviel. Op 19 februari publiceerde de club nog onbekommerde filmpjes van springlessen, een week later staat bij een foto van een blond meisje naast een wit paardenhoofd de tekst: „Dit is onze laatste vreedzame foto. De dagen erna werd Kiev wakker in oorlog.”

De eerste week van de oorlog heeft de Free Riding Club de paarden op rantsoen gezet om haver en hooi te sparen. Inmiddels hebben meer dan dertig sponsors voer en geld gedoneerd, zodat de paarden voorlopig weer voldoende te eten hebben. Nu wil de club sparen voor een evacuatie, al lijkt dat voorlopig onmogelijk, aangezien de stad zo goed als omsingeld is. En dan is er altijd nog optie 3: de paarden loslaten.

Julia Molokova, de vrouw die haar vijf paarden vrijliet, is intussen veilig aangekomen in Nederland, waar Janneke Geelen, een zadelmaakster uit Hengelo haar heeft opgevangen. Naar omstandigheden gaat het redelijk. Molokova’s familie is inmiddels ook in Nederland gearriveerd. Haar paarden worden nog regelmatig gesignaleerd, laten nieuwe foto’s op Facebook zien. „Drie paarden lopen nog langs de rivier, op de plaats waar ik ze heb achtergelaten”, zegt Molokova. „Ik weet zeker dat ze daar op me wachten.” De andere twee dwalen door de straten van Irpin, ze scharrelen door parkjes en tussen de huizen. „Maar ze leven nog!”