Swingende genderneutrale luchtgeesten in de voorstelling ‘Four Temperaments’

In hoeverre het zijn bedoeling was het aloude ‘ballet blanc’ (de ‘witte akte’ in de negentiende eeuwse balletten, met ensemble van danseressen in witte tutu’s) een hedendaagse twist te geven – dat vertelt choreograaf Ted Brandsen niet in het programmaboek. Maar het is een feit dat zijn nieuwe The Chairman Dances, op muziek van John Adams, een soort genderneutrale versie hiervan is, met mannen en vrouwen in transparante witte tulen jurken (ontwerp van François-Noël Cherpin); als een soort 21ste eeuwse antwoord op de Wili’s, de geesten uit het Romantische ballet Giselle. Of zoals de danseressen in Balanchines Serenade, een van de balletten die Brandsen citeert, net als de werveldans van derwisjen en, natuurlijk, zijn leermeester en voorbeeld Hans van Manen.

Een opmerkelijk beeld dus, al is het niet de eerste keer dat mannen het normaal aan dames voorbehouden balletkostuum dragen. Mats Ek en Matthew Bourne gingen Brandsen voor in hun verhalende bewerkingen van klassiekers met mannen in klassieke vrouwenrollen.

In The Chairman Dances blijft de man-vrouwverhouding overigens wel genderspecifiek. Weliswaar nemen de negen danseressen hun partners in een echte ballroom move even in een dip (meestal zijn de rollen omgedraaid), maar de mannen doen als gebruikelijk het tilwerk. Brandsens danstaal oogt eveneens vertrouwd, helder van lijn en compositie, met armen die grote bogen beschrijven, en wervelend tollende draaipassen. Voor die taal is hij onmiskenbaar schatplichtig aan Van Manen, maar hij mist – hoe opgewekt en aanstekelijk ook – diens esprit. De armen beschrijven grote bogen, schouders priemen links-recht vooruit, torso’s krommen en buigen, zijwaarts schuiven rijen dansers langs elkaar, voortgestuwd door Adams’ swing. Het is vaardig en aangenaam, maar even flinterdun als de tulen rokken van de dansers.

Moderne stress

Juanjo Arqués is juist zwaar op de hand. Zijn ballet Full Frontal gaat over de invloed van stress op ons leven. Op een speciaal bewerkte versie van Michael Gordons gejaagde, nerveuze compositie Weather One snellen negen dansers koortsachtig over het toneel, vaak in een onoverzichtelijke maar georganiseerde chaos. Intussen grijpt de centrale figuur, mooi gedanst door Young Gyu Choi, regelmatig naar het hoofd ter illustratie van zijn mentale staat.

Joey Massarelli verbeeldt zijn innerlijke demon, dreigend, terneerdrukkend. Het sterke toneelbeeld van Tatyana van Walsum is een fysieke vertaling van Chois geestelijke ineenstorting: grote balken met ledlicht lijken dreigend neer te storten op het door grijze vlakken omsloten toneel. In het duet van Giorgi Potskhishvili en Riho Sakamoto werkt de stress vooral verlammend en energie slurpend als Sakamoto steeds ineen zijgt.

De boodschap komt dus inderdaad frontaal over en er blijft weinig te raden over. Wat jammer is, want door de jaren heen is Arqués gegroeid als maker. Maar echt spannend wordt het zo niet.

Prijs

De Georgiër Potskhishvili ontving tijdens dit programma, waarin ook George Balanchines The Four Temperaments en Van Manens Frank Bridge Variations prachtig werden gedanst, uit handen van de naamgeefster de Alexandra Radius Prijs, de jaarlijkse prijs van de Vrienden van Het Nationale Ballet voor een opmerkelijke danser van het gezelschap. Met zijn dramatische expressiviteit maakte hij indruk in rollen als de Dood in De Groene Tafel (waarvoor hij ook is genomineerd voor de dansprijs de Zwaan) en als Abd al-Rahman in de nieuwe enscenering van Raymonda. Met zijn debuut als Siegfried in Het Zwanenmeer bewees hij bovendien naast explosiviteit en aanstekelijke charme over kwaliteiten als elegante, beheerste ‘danseur noble’ te beschikken.

https://www.youtube.com/watch?v=iY_3Z5Q1rnE&t=4s