„Hij is niet zo iemand, mijn zoon is geen terrorist”, huilt de moeder van Alisjer Kasimov, een van de mannen van Centraal-Aziatische afkomst die vastzit op verdenking van medeplichtigheid aan de terreuraanslag op Crocus City Hall in maart. Haar zoon wordt ervan verdacht zijn appartement in Moskou verhuurd te hebben aan de terroristen. Volgens de moeder kende Kasimov de huurders niet. „Hij werkte, hij werkte de hele dag”, aldus de moeder in een video die verspreid is door telegramkanaal Baza.
Na de gewelddadige arrestatie van de vier vermoedelijke aanslagplegers voert Rusland nog steeds een klopjacht op alle medeplichtigen van de terroristische aanslag, waarbij 144 mensen omkwamen en honderden gewonden vielen. Op donderdag werden weer drie, eveneens Centraal-Aziatische, verdachten gearresteerd in Omsk, Jekaterinenburg en Moskou. Eén van hen had ook de Russische nationaliteit. Het totaal aantal arrestanten staat nu op veertien, inclusief de vier vermoedelijke daders. Die hebben ieder de Tadzjiekse nationaliteit.
De Russische autoriteiten voeren grootschalige ‘anti-migrantenoperaties’ uit. Het doel: ongedocumenteerde migranten opsporen en uitzetten. Russische media melden dat dit feitelijk betekent dat ordehandhavers iedereen met een Aziatisch uiterlijk staande houden ter controle. In gebieden waar veel arbeidsmigranten wonen, zou zelfs van deur tot deur worden gecontroleerd.
Lees ook Schoten, paniek, zwarte rook: twintig angstaanjagende minuten in Crocus City Hall
Als gevolg van discriminatie was het voor mensen met een Aziatisch uiterlijk in Rusland altijd al lastiger om een woning te huren of aan bepaalde banen te komen, maar de aanslag heeft hun toch al precaire positie ernstig verslechterd. „Onze burgers zijn in paniek, velen willen vertrekken”, stelt het Tadzjiekse ministerie van Arbeid, Migratie en Werkgelegenheid tegenover Russische media.
Tadzjieken vormen een van de grootste groepen arbeidsmigranten in Rusland. In 2022 werkten 3,1 miljoen Tadzjieken in Rusland, blijkt uit vorig jaar gepubliceerde cijfers van de Russische Academie voor Nationale Economie en Bestuurskunde. Maar nu gaan er tegen de gebruikelijke trend in meer Tadzjieken terug dan er richting Rusland gaan, aldus het ministerie. Intimidatie wordt genoemd als een van de oorzaken.
„Alle speciale detentiecentra zijn overvol”, stelde een advocaat uit Sint-Petersburg die migranten bijstaat afgelopen week tegenover het Russische onafhankelijke nieuwsmedium in ballingschap Meduza. Een gearresteerde Tadzjiek waarschuwde vanuit een politiebureau: „broeders, wees voorzichtig. Ze voeren invallen uit in burgerkleding. Of je nu een vergunning hebt of niet, het maakt ze niets uit, ze zullen je deporteren”, meldde RFE/RL.
Migrantencertificaat
In de week na de aanslag werden alleen al in Sint-Petersburg meer dan vijfhonderd migranten voor de rechter gesleept. Van hen werden 418 migranten naar detentie verplaatst voor uitzetting. Daar bovenop kregen 48 migranten een boete opgelegd en kregen zij het bevel om Rusland zelf te verlaten. In Moskou werden in de week na de aanslag meer dan elfhonderd dergelijke rechtszaken behandeld, bijna achthonderd leidden tot uitzetting.
De regels voor verblijf in Rusland worden naar verwachting aangescherpt, blijkt uit een wetsvoorstel van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De maximale verblijfsduur van één jaar wordt daarin teruggebracht naar 90 dagen. Ook wil Rusland een speciaal migrantencertificaat ontwikkelen, vingerafdrukken gaan afnemen van iedereen die het land binnenkomt, en dit samen met een pasfoto opslaan in een digitaal profiel.
Leden van de Tadzjiekse diaspora wordt aangeraden voorlopig niet ’s avonds over straat te gaan, provocerend gedrag te negeren en grote bijeenkomsten te vermijden
Het meest vergaande voorstel is dat het ministerie af wil van rechtbanken in het uitzettingsproces. In plaats daarvan zouden alle ‘federale uitvoerende organen’ zonder tussenkomst van de rechter mogen besluiten of iemand het land uit moet. Hoe Rusland dit precies in wil richten is nog niet bekend, maar onder die noemer vallen onder meer de ministeries, de Russische Veiligheidsdienst FSB, de inlichtingendienst SVR, de Nationale Garde en het presidentiële kantoor.
Leden van de Tadzjiekse diaspora wordt aangeraden voorlopig niet ’s avonds over straat te gaan, provocerend gedrag te negeren en grote bijeenkomsten te vermijden, aldus het hoofd van een Tadzjiekse diaspora-organisatie, Faroech Mirzojev tegen de Russische zakenkrant RBK. Hij noemt de aanbeveling „preventief” om „moeilijke situaties” te voorkomen. Volgens Mirzojev kan „iedere alledaagse aanvaring nu uitgroeien tot een etnisch conflict”.
IS-K
In afwachting van een proces zitten de vermoedelijke daders Moechammadsobir Sokirtsonovitsj Faizov (19), Sjamsoetdin Fariddoeni (25), Saïdakrami Moerodali Ratsjabalizoda (30) en Dalerdzjon Barotovitsj Mirzojev (32) in hechtenis. Allen zijn tijdens hun arrestatie gemarteld, blijkt uit video’s die zijn uitgelekt.
Deze week werd ook bekend dat een inwoner van de Noord-Kaukasische republiek Tsjetsjenië in detentie om het leven is gekomen in Moskou. Aschab Uspanov werd op de avond van de aanslag bij een bushalte in de buurt van het concertgebouw aangehouden door gemaskerde handhavingstroepen. Toen zijn vrouw twee uur later bij de gevangenis kwam, bleek hij overleden. Volgens het Tsjetsjeense Telegramkanaal 1 ADAT was hij gemarteld.
Lees ook Terreuraanslag toont blinde vlek van Moskou bij bestrijding jihadisme
Hoewel de aanslag is opgeëist door terreurgroep IS-K, blijft het Kremlin wijzen naar Oekraïne. De aanslag wordt aangegrepen om de binnenlandse steun voor de oorlog tegen Oekraïne te vergroten. Voor Oekraïense betrokkenheid is geen overtuigend bewijs geleverd. Volgens de Verenigde Staten wijst alles op de jihadistische organisatie .
Woensdag werd duidelijk dat Washington gedetailleerde aanwijzingen voor een aanstaande aanval had gedeeld met Moskou. Zelfs Crocus City Hall zou daarin als mogelijk doelwit zijn genoemd. Desondanks werd het complex niet extra beveiligd, en arriveerden hulp- en veiligheidsdiensten pas na het vertrek van de daders.
Armoede
Voorbereidingen voor aanslagen van IS-K zijn al eerder in verband gebracht met inwoners van Tadzjikistan. Dit is mede een gevolg van de verpletterende armoede in het land, en de religieuze repressie. Het gemiddelde loon in Tadzjikistan is omgerekend zo’n 180 euro per maand. Bijna dertig procent van de bevolking leeft volgens de Wereldbank onder de armoedegrens (volgens die instelling een inkomen van omgerekend 4,12 euro per dag).
Lees ook Met Russisch paspoort en dwang rekruteert Poetin arbeidsmigranten voor het leger
In 2022 kwam een derde van de arbeidsmigranten in Rusland uit Tadzjikistan, een aantal dat in de buurt komt van één derde van de bevolking van Tadzjikistan. Inkomsten gegenereerd door arbeidsmigranten in Rusland maken zo’n dertig procent uit van het Tadzjiekse BBP.
Het is diezelfde armoede die ervoor zorgt dat Tadzjieken zich bijvoorbeeld aanmelden voor het Russische leger, dat goed betaalt en een Russisch staatsburgerschap in het vooruitzicht stelt. Rusland biedt ondanks alles de aantrekkelijkste voorwaarden voor Tadzjieken die werk zoeken over de grens. Mede om die reden gelooft het Tadzjiekse ministerie van werkgelegenheid dat de uitstroom van zijn burgers tijdelijk zal zijn.
