Als jongen wilde hij priester worden, maar uiteindelijk promoveerde hij in het publiekrecht. Na zijn romandebuut werd hij juridisch adviseur van de Belasting- en Douaneautoriteit. Naast zijn werk als universitair docent gaf hij commentaar bij voetbalwedstrijden op tv. En behalve adviseur bij een advocatenkantoor was hij ook columnist van de grootste krant van Portugal.
Maar de opmerkelijkste omslag in het leven van de 41-jarige André Ventura was wellicht dat hij zich enkele jaren geleden als politicus van het midden plotseling tot rechts-populist ontpopte. Zondag haalde de door hem opgerichte radicaal-rechtse partij Chega (Genoeg) 48 van de 230 zetels bij de Portugese verkiezingen. Hiermee werd ze de derde partij van het land, achter centrum-rechts (79 zetels) en de sociaal-democraten (77). Door deze uitslag wordt Ventura gezien als sleutelfiguur bij de Portugese coalitievorming.
Overigens is het nog maar de vraag of Ventura mag meeregeren. De centrum-rechtse verkiezingswinnaar, Luís Montenegro, noemt zijn radicaal-rechtse tegenstrever „xenofoob, racistisch en demagogisch” en sluit een coalitie met Ventura’s partij op voorhand uit. Toch duidt de verkiezingsuitslag op een enorme omwenteling in de Portugese politiek: niet eerder heeft een radicaal-rechtse partij er zo’n stevige uitslag neergezet.
Roma-gemeenschap
Die goede uitslag – Chega verviervoudigde zijn zetelaantal – kan grotendeels op het conto van de charismatische Ventura geschreven worden. In 2017 liet hij voor het eerst van zich horen in de Portugese politiek, toen hij, destijds nog namens centrum-rechts, campagne voerde voor het burgemeesterschap van Loures, een voorstad van hoofdstad Lissabon niet ver van zijn geboorteplaats. Tijdens die campagne uitte hij forse kritiek op de Roma-gemeenschap, die zo’n 2 procent van de 10,5 miljoen Portugezen uitmaakt: zo zou het van oorsprong nomadische volk „bijna uitsluitend leven op overheidssubsidies” en straffeloos met misdrijven wegkomen.
De toon was gezet. Linkse en centrumpolitici uitten hun afschuw over de uitspraken van Ventura, terwijl de radicaal-rechtse nationalist José Pinto-Coelho van de toenmalige Nationale Vernieuwingspartij hem ironisch in zijn gelederen verwelkomde. Dat heeft Pinto-Coelho geweten: Ventura heeft zijn collega op radicaal-rechts inmiddels ver overvleugeld.
Ventura, die in 2016 trouwde met fysiotherapeut Dina Marques Nunes, is enkele keren flink beboet voor etnische discriminatie. Dit hindert hem niet: toen een in Guinee-Bissau geboren parlementslid suggereerde dat Portugal enkele museumstukken aan die voormalige kolonie moest teruggeven, vond Ventura dat zij zélf maar terug moest gaan.
Lees ook Fulltimebaan? In Lissabon is het niet genoeg om een kamer van te betalen
Genderideologie
Ook op andere terreinen laat Ventura zien dat hij goed heeft gekeken naar het repertoire van radicaal-rechtse partijen in andere landen. Zo is hij tegen ‘genderideologie’, wil hij dat migranten pas na vijf jaar voor sociale zekerheid in aanmerking mogen komen en keert hij zich tegen de islam, zelfs al heeft Portugal tot op heden amper problemen met zijn moslimbevolking ervaren. Ook betoont hij geregeld zijn afkeer van het politieke en economische establishment, dat hij badinerend als ‘het systeem’ betitelt.
Bovendien framet hij de politiek als een morele strijd, waarbij Chega het enige instrument is om Portugal te redden van zijn vijanden en problemen. Op zijn verkiezingsposters staan de gezichten van andere politici met een rood kruis erdoorheen – zoals de Hongaarse premier Viktor Orbán op posters in Boedapest zijn politieke opponenten beschimpt. En zoals Donald Trump vindt dat Amerika weer groots moet worden, zo vraagt Ventura zich af hoe Portugal als voormalige koloniale grootmacht tot een relatief arm land kan zijn verworden. Deze nationalistische boodschap wordt met graagte overgenomen door zijn aanhangers, die op verkiezingsbijeenkomsten de leus Por-tu-gal! scanderen.
Op sommige vlakken toont Ventura zich wat gematigder; anders dan sommige andere radicaal-rechtse politici in Europa is hij tegen de strafbaarstelling van abortus. Ook wil hij de prostitutie en softdrugs legaliseren. Wat economisch beleid betreft is zijn programma klassiek rechts, met een nadruk op de vrije markt en belastingverlagingen.
Zijn faam dankt Ventura mede aan zijn handige campagnes op de sociale media, waar hij veelbekeken filmpjes plaatst over onderwerpen als corruptie en immigratie. Als voetbalcommentator op het tv-kanaal van de Portugese recordkampioen Benfica maakte hij al naam door zijn scherp van de tongriem gesneden beledigingen en schreeuwpartijen – vaardigheden die hij tegenwoordig als politicus inzet.
Corruptieschandalen
Tot op heden had Portugal, als een van de laatste landen in Europa, nog niet met een serieuze partij op radicaal-rechts te maken gehad. Wat Chega geholpen heeft, is dat de regerende sociaal-democratische Partido Socialista (PS), van aftredend premier António Costa, de afgelopen jaren in diverse corruptieschandalen verwikkeld was. Ook andere problemen die het land plagen, van de gebrekkig functionerende woningmarkt tot de exodus van jonge hoogopgeleiden, kwamen Ventura goed uit.
Voor een meerderheidscoalitie zouden twee van de drie grootste partijen – centrum-rechts, PS en Chega – met elkaar moeten gaan regeren. Maar niet alleen sluit winnaar Montenegro zijn concurrent op radicaal-rechts uit; de PS zegt op haar beurt dat ze niet met Montenegro in een coalitie wil stappen.
Door al die onderlinge blokkades is elke meerderheidscoalitie op voorhand uitgesloten. Vermoedelijk zal Montenegro willen kijken of hij een minderheidsregering zou kunnen leiden. Maar omdat hij voor individuele wetsvoorstellen dan wellicht de steun van Chega nodig zal hebben, is de kans groot dat Montenegro zijn beleid zal aanpassen aan de wensen van Ventura’s partij. Of Ventura nou mag meedoen of niet, de voormalige voetbalcommentator heeft zich met deze uitslag van invloed verzekerd.
