Iraakse geestelijke zet politieke crisis in Irak op scherp

Terwijl er het afgelopen etmaal her en der in het centrum van de Iraakse hoofdstad Bagdad raketten insloegen, groeide de vrees dat Irak snel afglijdt naar een burgeroorlog. De man die hierbij een sleutelrol speelt is Moqtada al-Sadr, een 48-jarige geestelijke die op zijn eigen grillige wijze leiding geeft aan miljoenen verarmde sjiieten.

Hij was het die maandag voor een nieuwe escalatie in de al bijna een jaar slepende politieke crisis zorgde door abrupt zijn vertrek uit de politiek aan te kondigen. „Hierbij kondig ik mijn definitieve vertrek aan”, verklaarde hij op Twitter, zijn favoriete communicatiekanaal. Bovendien liet de nogal corpulente geestelijke met zijn onafscheidelijke zwarte tulband weten in hongerstaking te gaan. Zo getuigt hij van zijn walging van zijn politieke tegenstanders, in het bijzonder oud-premier Nouri al-Maliki en diens volgens hem zonder uitzondering corrupte en pro-Iraanse aanhangers.

Lees ook: Nederlands ambassadepersoneel Bagdad geëvacueerd vanwege dodelijke gevechten

Sadrs talrijke aanhangers vatten dit nieuws op als een signaal om hun protestacties van de laatste weken op te voeren. Ze drongen maandag de doorgaans zwaar bewaakte Groene Zone binnen en verschaften zich toegang tot het Paleis van de Republiek, waar de Iraakse regering pleegt te vergaderen. Daar namen sommigen een verkoelende duik in het zwembad. Het kwam echter ook tot een gewapend treffen tussen Sadrs geduchte Vredesbrigade, een volwaardig particulier leger, en pro-Iraanse milities, dat zich ook dinsdag voordeed. In totaal vielen daarbij zeker 30 doden, volgens lokale functionarissen.

Het was dinsdag echter ook weer Sadr die een plotseling einde maakte aan de gevechten en zijn mannen opdroeg zich terug te trekken. „Dit is geen revolutie, want het heeft zijn vreedzame karakter verloren”, orakelde hij ditmaal in een televisietoespraak. „Het laten vloeien van Iraaks bloed is verboden.”

Ongrijpbare figuur

Veel waarnemers nemen Sadrs vertrek uit de politiek intussen met een korreltje zout. Hij kondigde dat immers ook al eens in 2016 aan, om enige tijd later weer rustig zijn politiek leiderschap op te pakken. Ze zien het eerder als een manier om druk uit te oefenen en de geesten rijp te maken voor nieuwe verkiezingen.

Een doorsnee politicus is Sadr bepaald niet. Bewust presenteert hij zich steevast als een buitenstaander, die het slechts om het wel en wee van de Iraakse natie is te doen, in het bijzonder van de armen. Sadr, over wiens privéleven weinig bekend is, is daardoor ook voor zijn tegenstanders altijd een tamelijk ongrijpbare figuur gebleven.

Handig maakt hij gebruik van zijn status als geestelijk leider. Hij is de zoon van groot-ayatollah Mohammed Sadeq al-Sadr, die veel moreel gezag genoot en juist daarom in 1999 door de vroegere Iraakse leider Saddam Hussein werd vermoord. Ook Sadrs schoonvader, eveneens groot-ayatollah en eveneens zeer begaan met de armen, werd door Saddam uit de weg geruimd.

Sadr, geboren en getogen in de voor sjiieten heilige stad Najaf, wordt door velen beschouwd als de rechtmatige erfgenaam van deze twee religieuze en morele bakens. Dat hij zelf bij lange na niet dezelfde religieuze statuur heeft als zij – hij voltooide niet eens zijn studie tot ayatollah – zien ze hierbij door de vingers.

Geestelijke of niet, Sadr heeft zich door de jaren heen ontwikkeld tot een behendig machtspoliticus. Net als andere politici heeft hij de controle weten te verwerven over een aantal lucratieve ministeries met dito budgetten. Met geld daarvan worden veel sadristen, aanhangers van Sadr, aan baantjes geholpen. Ook veel Sadr-aanhangers zonder werk kunnen op financiële steun rekenen.

Arrestatiebevel

Al in zijn jonge jaren was Sadr bovendien uitgegroeid tot een symbool van Iraaks verzet. Na de Amerikaanse inval in Irak van 2003, een doorn in het oog van veel Irakezen, werd hij leider van het gevreesde Mahdi-leger. Dat pleegde zowel aanslagen op de Amerikaanse bezettingsmacht als op soennitische Irakezen. Hij kreeg daarbij steun van Iran en verbleef ook langere tijd in Iran, onder meer voor studiedoeleinden in de voor sjiieten heilige stad Qom. De Amerikanen vaardigden ook een arrestatiebevel tegen Sadr uit omdat hij de hand zou hebben gehad in de moord op een religieuze rivaal. Hij werd echter nooit opgepakt.

Omdat Sadr zich steeds als buitenstaander presenteert, blijft hij ongrijpbaar

In meer recente tijden ontpopte Sadr zich steeds meer als een nationalist en keerde hij zich ook tegen de nog altijd aanzienlijke Iraanse invloed in Irak. Bij de verkiezingen van vorig jaar oktober boekte hij daarmee succes: zijn Sadristische Beweging won 74 zetels en werd de grootste partij – maar slaagde er niet in de kabinetsformatie naar haar hand te zetten. In juni gaf een gefrustreerde Sadr de parlementariërs van zijn partij de opdracht hun zetels op te geven.

Toen zijn tegenstanders vervolgens probeerden een hem onwelgevallige kandidaat tot premier te maken, stuurde Sadr in juli zijn volgelingen naar het parlement om dat te bezetten en „een revolutie” tegen de corruptie te ontketenen. Nog altijd is er door dit alles geen nieuwe regering en de grote vraag is of er nu nieuwe verkiezingen komen, zoals Sadr wil.

Het mag onduidelijk zijn hoe definitief Sadrs vertrek uit de politiek is, vaststaat dat niemand die de politieke impasse wil doorbreken voorlopig om hem heen kan.

Lees ook: Bezetting parlement in Bagdad hangt samen met hevige machtsstrijd