Onrust in stabiel Senegal: ‘We moeten onze woede tonen’

Ineens gaat het snel. Uit het niets schieten jongens met doeken voor hun neus en mond de rotonde op. Brokstukken worden neergegooid, auto’s worden met wilde armbewegingen weggestuurd. Zwarte rook stijgt op van brandende hopen afval. Dan klinkt geschreeuw en een knal. De ordetroepen zijn gearriveerd. Traangas vult de lucht. In een buurtbusje zonder ramen, dat net aan komt rijden, grijpen de inzittende proestend naar hun gezicht.

Dakar, Senegals door zee omgeven metropool, staat die middag op ontploffen. „Let op mijn woorden. Als hij niet uit zichzelf vertrekt, komen we hem halen in zijn paleis”, briest Lag Samba Diallo, 34, vanachter zijn mondmasker, verwijzend naar president Macky Sall.

Waar het West-Afrikaanse land lang gold als uitzondering in een regio die wordt geplaagd door onrust en coups d’etat, worden de barsten in dat imago inmiddels steeds duidelijker. Ondanks dat de autoriteiten demonstraties hadden verboden, gingen duizenden vooral jongeren vorige maand de straat op uit woede over het uitsluiten van belangrijke oppositiekandidaten tijdens de parlementsverkiezingen van komende zondag.

Lees ook: En weer grijpen West-Afrikaanse soldaten de macht

De harde wijze waarop die protesten werden neergeslagen, met drie doden tot gevolg, leidde tot kritiek van onder meer een speciaal rapporteur van de Verenigde Naties. Die herinnerde de regering eraan dat demonstreren in Senegal een grondrecht is. Onder Senegalezen zelf was de verbazing minder groot. Voor velen gaan de verkiezingen zondag over veel meer dan alleen de 165 parlementszetels die worden verdeeld.

Op het spel staat hun democratie en de vraag hoe veilig zij is in handen van Macky Sall.

Oppositie gearresteerd

Vanachter het beeldscherm in zijn zonovergoten werkkamer aan Columbia University in New York hoeft Mamadou Diouf over die vraag niet lang na te denken. „We zijn getuige van het verval van onze democratie, van de politiek en instituties ten faveure van een vorm van autoritarisme, waarbij het recht wordt gebruikt om politieke problemen op te lossen”, zegt het Senegalese hoofd van Columbia’s afdeling Africa Studies.

Case in point is volgens Diouf het recente besluit van het constitutioneel hof om de kandidatenlijst van de belangrijkste oppositiecoalitie te schrappen vanwege een vormfout – een besluit dat door juristen wordt betwist. Hierdoor ontbreken zondag hun leiders op het stembiljet. Waaronder Ousmane Sonko, de 48-jarige politicus die razend populair is onder jongeren en zich ontpopte tot Salls meest geduchte tegenstander.

Waarom denk je dat de jeugd massaal op bootjes naar Europa stapt? Zij denken ‘we sterven nog liever dan dat we hier blijven’

Djiby Diakhaté socioloog

Dat leidde eerder al tot een explosieve situatie. Vorig jaar braken in Dakar dodelijke rellen uit nadat Sonko werd gearresteerd op verdenking van verkrachting – een aanklacht die volgens zijn aanhangers politiek is gemotiveerd. Ook Sonko spreekt van een „patroon”. Eerder werden twee andere tegenstanders van Sall veroordeeld voor corruptie, waardoor zij zich in 2019 niet verkiesbaar konden stellen voor het presidentschap.

Sonko, die bij die verkiezingen derde werd, geldt als de grote kanshebber in 2024. Zijn aanhangers zien in de voormalig belastinginspecteur turned klokkenluider hét tegengif voor de corruptie die ook onder Sall nog welig tiert. Ook Sonko’s kritiek op de nog altijd stevige invloed van oud-kolonisator Frankrijk valt goed. Maar een veroordeling in de verkrachtingszaak – die nog loopt – kan ook hem straks uitsluiten.

Corruptie explodeerde

Het is ironisch, stelt professor Diouf. Sall kwam in 2012 juist aan de macht door de belofte dat hij de democratie zou ‘herstellen’. De president profiteerde van massale protesten tegen zijn voorganger Abdoulaye Wade, onder wie de corruptie explodeerde. Wade nam het niet zo nauw met zijn eigen beloftes. Zoals toen hij het ambtstermijn voor presidenten verkortte (van 7 naar 5 jaar) en dat na zijn herverkiezing weer terugdraaide.

Maar Wade ging verder. Hoewel een president volgens de grondwet na twee termijnen moet vertrekken, had Wade de wet zo aangepast dat hij, toen 85 jaar, opnieuw kon meedoen. Het leidde tot hevige rellen en meerdere doden. Uiteindelijk won Sall, ooit Wades protegé. „De grote winnaar van de verkiezingen is het Senegalese volk”, zei hij destijds. „We hebben de wereld laten zien dat we een volwassen democratie hebben.”

„Democratie? Dit is helemaal geen democratie”, gnuift Cheigh Mohamed Gueye. De 25-jarige kok uit een buitenwijk van Dakar was in 2011 een van de duizenden die de straat op gingen tegen Wade. En zie hem nu, ruim tien jaar later, opnieuw met een Senegalese vlag om zijn blauwe trainingspak gewikkeld. „Jongeren zijn werkloos, mensen lijden. We moeten onze woede tonen.”

Derde termijn

Senegals economie verkeert in crisis, mede als gevolg van de coronapandemie en nu een almaar stijgende inflatie (in juni was dit 7,4 procent). Meer dan de helft van Senegals 17 miljoen inwoners is jonger dan 25 jaar. Vooral voor hen zijn de klappen hard. Konden ze voorheen al nauwelijks een normale baan vinden, nu is dat zo mogelijk nóg lastiger.

„Waarom denk je dat de jeugd massaal op bootjes naar Europa stapt?”, vraagt socioloog Djiby Diakhaté retorisch. „Die zeggen, ‘we sterven nog liever dan dat we hier blijven’. Maar nu die boten Europa nauwelijks meer bereiken, móeten ze wel.” Het verklaart volgens Diakhaté het geweld tijdens de demonstraties. „Mensen snakken naar verandering en hebben niets meer te verliezen.”

Gueye vreest net als veel demonstranten een herhaling van het verleden. Zwoer Sall aanvankelijk nóóit voor een derde termijn te gaan, nu zijn de geruchten dat hij dit toch van plan is zo sterk dat het de boventoon voert in de campagne van de oppositie: een stem op hen, zondag, is een stem tegen een derde mandaat van Sall. Die kans is er als zijn regerende coalitie de meerderheid in het parlement behoudt.

De president doet weinig moeite de geruchten de kop in te drukken. Zijn termijn duurt nog twee jaar, zei hij recent in de Franse krant Le Monde. „Waarom zou ik die vraag nu dan al moeten beantwoorden?”