‘Het is logisch dat de EU niet met Georgië wil werken’

Anatoli Koeritsjev zit alleen aan de bar van Chacha Time, een café in het oude deel van Tbilisi, vlakbij het Vrijheidsplein dat ooit Leninplein heette. Er hangen Oekraïense vlaggen, de eigenaar komt uit Mykolajiv in Oekraïne. Russische nieuwkomers voelen zich welkom in dit café. Koeritsjev combineert een biertje met tsjatsja, de Georgische sterke drank die op wodka lijkt.

Kort na het begin van de Russische invasie in Oekraïne verruilden Koeritsjev (31) en zijn vrouw St. Petersburg voor Tbilisi. „We wilden niet blijven vanwege de politiek. En mijn bedrijf wilde dat ik Rusland zou verlaten. Voor ons waren er drie opties: Armenië, Cyprus of Georgië.” Koeritsjev is software-ontwikkelaar bij 3Commas, een Ests bedrijf dat zich richt op handelaren in cryptocurrency. Het bedrijf heeft een dependance in Tbilisi.

Koeritsjev is niet de enige Rus die onlangs naar buurland Georgië kwam. Vooral jonge Russen met een baan in de IT-sector wijken uit naar het zuiden. Op het terras van Chacha Time zit de 25-jarige Jekaterina Volkova („zeg maar Katja”), ook afkomstig uit St. Petersburg. Ze werkt voor Tel.Ran, een bedrijf in Berlijn dat computeronderwijs aanbiedt. Met haar vriend gaat ze een woning kopen in Tbilisi. „Ik wil alleen terug naar Rusland als het regime verandert. Als ik kinderen krijg, wil ik niet dat ze opgroeien in Rusland zoals het nu is. Ik hou van de vrijheid in Georgië, ik voel me hier thuis.”

Het Nationale Toerisme Bureau registreerde alleen al voor de maand juni ruim 90.000 gasten uit Rusland. Het is onduidelijk hoeveel mensen in Georgië blijven, maar zeker is dat het sinds eind februari om tienduizenden gaat. In een stad met 1,1 miljoen inwoners is dat goed merkbaar. Veel inwoners van Tbilisi hebben het gevoel dat Russen hun stad hebben overgenomen. De meest gehoorde klacht is dat de huizenprijzen enorm zijn gestegen, zowel voor huur als koop.

Vooral in de eerste twee maanden stuitten Russen op weerstand in Tbilisi. Ze werden genegeerd in winkels, ze konden geen rekening openen bij banken. Inmiddels lijkt het ‘nieuwe normaal’ geaccepteerd. De Russen brengen veel geld mee; een IT-specialist verdient minimaal 5.000 euro netto per maand, vertelt Koeritsjev. Er is nog een enkel café met deze tekst op de deur: „Je bent hier van harte welkom als je erkent dat Poetin een oorlogsmisdadiger is en je de soevereiniteit van vredelievende naties respecteert”.

De reserve jegens zijn landgenoten begrijpt Koeritsjev wel. Ook als het om Russen gaat die hun land verlaten omdat ze ongelukkig zijn met Poetin. Het anti-Russische sentiment in Georgië reikt verder dan de oorlog in Oekraïne. Sinds een vijfdaagse oorlog in 2008 bezet Rusland de twee afvallige regio’s Abchazië en Zuid-Ossetië, samen een vijfde van het Georgische grondgebied. Russisch was al eerder vrijwel verdwenen uit de openbare ruimte. Straatnamen zijn vermeld in Georgisch en Engels.

Iedereen in de de IT-gemeenschap spreekt Engels, zegt Koeritsjev. „Ik begin een gesprek altijd in het Engels, om beleefd te zijn. Dan horen ze dat ik Rus ben en kunnen we meestal verder Russisch praten. Mijn vrouw leert Georgisch, dat heeft ze nodig om hier als arts te kunnen werken.”

Koeritsjev wil in september familie opzoeken in Rusland, maar weet niet zeker of het lukt. „Door de oorlog is alles anders nu. Tien jaar geleden was Rusland een deel van de mondiale familie. Nu heeft Irak een betere reputatie.”

Kwetsbare positie

Georgië, land van bergen en wijn, met een sterke culturele identiteit en een lang christelijk verleden, wil zich ontworstelen aan de greep van Rusland. Sinds begin 19de eeuw laat de grote buurman aan de andere kant van de Kaukakus er zijn invloed gelden. De zwartste periode was de Sovjet-dictatuur van de Georgiër Jozef Dzjoegasjvili, beter bekend als Stalin. Pas in 2010 werd zijn standbeeld in geboorteplaats Gori stiekem verplaatst van het centrale plein naar de museumtuin. Eerdere pogingen in 1956 en 1988 waren verhinderd door de lokale bevolking.

Ruim dertig jaar na de val van de Sovjet-Unie is de Russische dreiging niet verdwenen. Het kleine land op de grens van Europa en Azië, met zijn havens aan de Zwarte Zee en de blik gericht op het Westen, is strategisch van belang. De geopolitieke positie van Georgië is kwetsbaar; Europa en Rusland strijden allebei om invloed. Kort door de bocht staat het er zo voor: Europa heeft de mensen, Rusland heeft de macht. En de VS kijken mee.

De voorkeur van de bijna vier miljoen inwoners is duidelijk. Maar liefst 90 procent beschouwt Rusland als de grootste politieke bedreiging, bleek uit een peiling van de Amerikaanse ngo IRI in maart dit jaar. Tweederde van de bevolking voelt zich enigszins of zeer onveilig in Georgië, gezien de huidige relatie met Rusland. Een ruime meerderheid van 88 procent steunt toetreding tot de EU, 75 procent steunt toetreding tot de NAVO.

Europa heeft de mensen, Rusland heeft de macht. En de VS kijken mee.

Die voorkeur botst met de koers van regeringspartij Georgische Droom (GD), aan de macht sinds 2012. Op papier is Georgische Droom pro-EU, in praktijk is het de partij die de band met Rusland koestert, vertegenwoordigers van de EU schoffeert en anti-democratische maatregelen treft, bijvoorbeeld als het gaat om persvrijheid. De rechtspraak is gepolitiseerd, tegenstanders worden geïntimideerd, geweld tegen de lhbti-gemeenschap wordt getolereerd. Volgens veel Georgiërs saboteert hun regering toenadering tot de EU. De invloedrijke orthodoxe kerk steunt de conservatieve agenda van de regering.

Hoog boven Tbilisi, vlak bij het twintig meter hoge standbeeld Moeder Georgië, dat over de stad uitkijkt, ligt het wooncomplex van Bidzina Ivanisjvili. Om zijn privacy te beschermen is de weg onder het complex veranderd in een tunnel. Ivanisjvili is de man achter Georgische Droom, de rijkste en machtigste man van het land, goed voor 20 procent van Georgië’s bbp. Officieel heeft hij geen politieke rol meer, maar de lijnen zijn kort: zijn voormalige lijfwacht en tandarts werden ministers, de premier is zijn voormalige secretaris. Iedereen in Georgië weet: de regering doet niets zonder Ivanisjvili’s instemming.

‘De-oligarchisering’ is een van de eisen die de EU aan Georgië stelt. Het is de moeilijkst uit te voeren voorwaarde. Georgische Droom ontkent doodleuk dat Ivanisjvili een oligarch is. Ondanks dat hij zijn fortuin vergaarde in de chaotische jaren negentig in Rusland. Het Europees Parlement wil dat hem sancties worden opgelegd, vanwege zijn vermeende banden met het Kremlin.

Op 17 juni kregen de Europese ambities van Georgië een flinke knauw. De Europese Commissie gaf drie adviezen aan de lidstaten, over kandidaat-lidmaatschap van de EU voor Oekraïne, Moldavië en Georgië. De eerste twee mogen door naar de volgende wachtkamer, Georgië niet. Op 23 juni werd het advies overgenomen door de lidstaten. EU-leiders Charles Michel en Ursula von der Leyen benadrukten dat drie landen ‘perspectief’ op lidmaatschap ontvingen, maar dat kon niet verhullen dat Georgië de verliezer van het trio was.

Tbilisi demonstreerde de teleurstelling van zich af met grote pro-Europese betogingen op 20 juni, 24 juni en 3 juli. Vooral de eerste demonstratie was indrukwekkend, zeggen mensen die erbij waren. Even leek de diepe kloof tussen Georgische Droom en oppositiepartij Verenigde Nationale Beweging van oud-president Micheïl Saakasjvili verdwenen. Georgische en Europese vlaggen wapperden naast elkaar bij het parlementsgebouw.

Lees ook dit artikel over uitbreiding van de EU

Arrogante parlementariër

Aan de westzijde van Roestaveli Avenue, de centrale boulevard in Tbilisi, klimmen de zijstraten steil omhoog. In zo’n zijstraat zit het kantoor van de Shame Movement, die demonstraties organiseert en het pro-Europese geluid vertolkt. Op de website staat geen adres, op de deur staat geen verwijzing naar Shame. Beter van niet, zegt Katie Sjoshiasjvili (26). Niet iedereen is blij met de beweging. Het kantoor oogt als een studentenhuis, met filmposters aan de muur en mensen die in en uit lopen.

Shame ontstond in 2019, uit ergernis over een arrogante Russische parlementariër die vanuit de voorzittersstoel het Georgische parlement toesprak, en schaamte over de parlementsvoorzitter die dat toeliet. Een tiental twintigers die elkaar niet kenden vond elkaar online. Ze zijn hoogopgeleid, bereisd en ze willen zo snel mogelijk worden opgenomen in de Europese familie. Sjoshiasjvili sloot zich aan bij Shame toen ze terugkwam uit Rotterdam, waar ze een masterstudie public administration deed.

Sjoshiasjvili was niet verrast over de Europese afwijzing. „Ik vreesde een nog harder oordeel. Het is logisch dat de EU niet met het huidige Georgië wil werken. Deze regering komt beloftes niet na. De twaalf voorwaarden die de Commissie aan Georgië stelt zijn haalbaar. Zelfs voor de gestelde deadline van eind dit jaar, als de politieke wil er is. Met de juiste regering is Georgië klaar voor de EU.”

Het beeld dat Georgië wordt verlamd door politieke polarisatie deelt Sjoshiasjvili niet. „Het probleem van onze politiek is vooral dat één oligarch aan de touwtjes trekt. De eerste demonstratie liet zien dat Georgië helemaal niet verdeeld is. Iedereen wil een Europese toekomst. Niet alleen jongeren in Tbilisi, ook ouderen in de rest van het land.” Waarom heeft Georgische Droom dan toch al drie keer achter elkaar de verkiezingen gewonnen? „Omdat kiezers worden geïntimideerd door de veiligheidsdienst en alle ambtenaren op GD moeten stemmen.”

Lees ook deze recensie (●●●●) van het boek Belaagd paradijs

Zwerfhonden

Tbilisi heeft twee gezichten. De winkels en terrassen op Roestaveli Avenue en in de wijk Vake ogen Europees. Het voormalige Marx-Engels-Lenin-Instituut huisvest sinds 2016 het luxueuze Biltmore Hotel (zeven sterren) en kreeg een glazen wolkenkrabber op het dak. In hostel Fabrica ontmoeten internationale jongeren elkaar op de binnenplaats vol cafés. Onder Saaksasjvili werd de oude stad opgeknapt en klaargestoomd voor internationale toeristen.

Even zichtbaar is de armoede: onverzorgde openbare ruimte, straatverkoop, zwerfhonden. Veel van de karakteristieke houten balkons lijken elk moment van de gevel af te kunnen vallen. Het bbp per capita in 2021 was 4.833 euro. Industrie is er weinig, toerisme kreeg een klap door de pandemie.

Lid worden van EU zou een grote vergissing zijn, zegt Konstantino Avramov (53) terwijl hij met zijn zwaar getatoeëerde armen tomaten snijdt voor een quiche. Met buitenlandse partners exploiteert hij vier sjieke koffiebars in Tbilisi. Groovy Roasters, met Amsterdams interieur en prijzen, staat in een arme buurt. De Russische Avramov woonde zijn halve leven in de VS, Canada en West-Europa en kwam drie jaar geleden naar Georgië. „Er is hier geen stress, de levensstijl is heel prettig. En het is cultureel net zo divers als New York.”

Ondernemer Avramov vindt de Europese eenwording een „oorlog zonder tanks”. „Ze nemen een land over en beroven het van de eigen identiteit. Alle West-Europese hoofdsteden lijken toch op elkaar? Dan krijgen we hier ook allemaal regels en beperkingen, terwijl je nu heel makkelijk een bedrijf kan openen. Georgiërs denken dat ze er economisch beter van worden, maar het levert alleen maar schulden op. Kijk maar naar Griekenland. De EU is alleen goed voor multinationals en banken.”

.Ook voor Zaza Bibilasjvili is de EU niet de heilige graal, maar om heel andere redenen. De advocaat is oprichter en directeur van het Chavchavadze Center, een stichting die democratie en rechtsstaat wil bevorderen en mede door D66 wordt gefinancierd. Ze debatteren op scholen over films als 12 Angry Men, organiseren trainingen over onderhandelen en maken video’s over Georgiës recente verleden. Bibilasjvili serveert tsjoertsjchela (een snack van druiven en walnoten) op het kantoor van de stichting.

Natuurlijk, zegt hij, het was mooi geweest als Georgië kandidaat-lid was geworden. „Maar het is ook misleidend, het is niet waar het echt om gaat. Ik heb liever een goed functionerende rechtsstaat met de bijbehorende vrijheden. EU-lidmaatschap is daar geen voorwaarde voor, kijk maar naar Noorwegen.”

De strijd tussen de twee grote politieke partijen weerhoudt Georgië van vooruitgang, zegt Bibilasjvili. „Georgische Droom stelt zich heel voorzichtig op jegens Rusland. Geen economische sancties, geen wapens. Eerst was het argument: Rusland wint toch. Nu zeggen ze dat de EU en de VS Georgië proberen te verleiden om een oorlog te beginnen tegen Rusland. Onzin natuurlijk.”

De Verenigde Nationale Beweging biedt geen alternatief, meent Bibilasjvili. De eerstvolgende verkiezingen zijn over twee jaar. „We zitten in een patstelling, een soort sprookjesrealiteit.” In een revolutie à la de Majdanrevolutie in Oekraïne in 2014, waar de pro-Europese bevolking de pro-Russische president verjoeg, gelooft hij niet. „Er is zeker een discrepantie tussen de anti-Europese koers van de regering en de wens van de bevolking, maar niemand wil een revolutie.”

De man die in 2003 de geweldloze Rozenrevolutie initieerde, ligt nu in een ziekenhuis in Tbilisi. Het is deel van een zesjarige gevangenisstraf. Voormalig president Micheïl Saakasjvili is er slecht aan toe, zegt zijn moeder Gjoeli Alasania in haar appartement op vijf hoog in de dure wijk Vake. Het dressoir onder de grote spiegel staat vol met foto’s, ook van haar Nederlandse schoondochter Sandra Roelofs – „Ik hou van haar, ik ken haar al 28 jaar”. Saakasjvili kan nauwelijks nog eten, wat volgens Alasania geen gevolg is van zijn eerdere hongerstaking.

Saakasjvili loodste Georgië tussen 2004 en 2013 richting Europa en wist in zijn eerste jaren veel hervormingen door te voeren. Corruptie werd aangepakt, buitenlandse investeerders werden binnengehaald. Later ontwikkelde hij autoritaire trekken; duizenden mensen belandden in de gevangenis, protest werd met geweld onderdrukt. Na een verkiezingsnederlaag verliet hij het land. Vorig jaar keerde hij na acht jaar buitenland, met name in Oekraïne, terug naar Georgië, waar hij meteen werd opgepakt vanwege machtsmisbruik tijdens zijn presidentschap.

Zijn moeder betreurt zijn terugkeer, omdat die vanzelfsprekend tot zijn arrestatie leidde. Heeft Saakasjvili zelf ook spijt? „Nee, hij vindt het nog steeds een terechte stap. Het was zijn keuze.” Ze constateert wel dat het protest tegen de regering sindsdien is toegenomen. Zelf deed ze ook mee aan de demonstraties. „Die jonge mensen zijn goed, maar ze hebben geen concreet idee over hoe het verder moet.”

Alasania bezoekt haar zoon elke dag. Ze hoopt dat hij kan worden overgeplaatst naar een ziekenhuis in Polen of in Nederland, al is het maar voor een onderzoek. „Ze behandelen hem hier niet goed, er is geen verbetering, maar ze houden hem hier als gevangene van Poetin.” Alasania is somber over de toekomst van haar land. „Criminelen komen binnen, jonge mensen verlaten het land. Mensen zijn te bang om een nieuwe revolutie te beginnen.” Als hij beter wordt zal Saakasjvili de oppositie niet leiden, verwacht ze. „Hij wil terug naar Oekraïne, hij houdt zoveel van Odessa.”

Lees ook dit interview met Saakasjvili uit 2018