Omstreden Verenigingskerk onder de loep in Japan na moord op Abe

Sato Susumu, persvoorlichter van de Verenigingskerk, lacht wat ongemakkelijk wanneer een kerkgenoot hartstochtelijk zijn liefde verklaart aan oprichter Sun Myung Moon. „Hij is de messias op aarde, hij kwam naar de aarde om af te maken waar Jezus aan was begonnen. Iedereen moet één worden.” Aan de muur hangt een foto van de in 2012 overleden geestelijk leider. „Zijn boodschap van vrede is wat mij aantrok tot de kerk.”

Maar het zijn allesbehalve vreedzame tijden voor de kerk, erkennen de ‘moonies’, zoals leden worden genoemd. Bij de ingang van het hoofdkantoor in Tokio staat een beveiliger, na binnenkomst gaat de deur op slot.

Lees ook de necrologie van oud-premier Shinzo Abe: De man die Japan ‘gewoner’ wilde maken

„Afgelopen weken reden busjes voorbij met megafoons, ik denk yakuza [de Japanse mafia]”, vertelt Susumu. En dus zit de schrik er goed in onder kerkgangers. „We maakten in de jaren tachtig, toen we vooral bekend werden vanwege de massabruiloften, ook roerige tijden door, dus we zijn wel wat gewend.”

Toch vormde de moord op oud-premier Shinzo Abe, die in juli bij een campagnebijeenkomst werd doodgeschoten, een nieuw dieptepunt. De 41-jarige schutter Tetsuyama Yamagami verweet Abe zijn banden met de ‘moonies’, die hij verantwoordelijk hield voor de beslissing van zijn moeder om omgerekend in totaal zo’n 700.000 euro aan de kerk te schenken. Ze doneerde onder andere het geld afkomstig uit de verkoop van een geërfd huis en de levensverzekering van haar man, die zichzelf eerder van het leven had beroofd.

Het omstreden verdienmodel van de kerk was tot een hervorming in 2009 vooral gericht op de verkoop van religieuze items, zoals potten, stempels en bijbels, die alleen de allerrijkste leden zich konden veroorloven. Critici van de kerk stellen dat die verkoop nog altijd plaatsvindt. Ook verkoopt de organisatie immateriële diensten. Zo kunnen leden bijvoorbeeld hun voorouders laten zegenen.

Abe krijgt deze dinsdag een staatsbegrafenis. Dat is bijzonder, want de laatste keer dat dat gebeurde was in 1953 toen Shigeru Yoshida, ook een voormalig premier, overleed. En onomstreden is dat eerbetoon bepaald niet: volgens een opiniepeiling van de Japanse krant Yomiuri is inmiddels 63 procent van de Japanners ertegen. Niet alleen vanwege de torenhoge kosten, ruim 12 miljoen euro, maar vooral vanwege de onthullingen over de nauwe banden tussen Abe, diens Liberaal Democratische Partij (LDP) en de Verenigingskerk.

Het contact tussen de kerk en de LDP ontstond eind jaren vijftig, toen Abes grootvader Nobosuke Kishi premier was. Ze vonden elkaar in hun oppositie tegen het communisme. De Verenigingskerk werd groot in Zuid-Korea door politieke invloed te winnen – en diezelfde tactiek hanteerde de kerk met succes in Japan. Omgekeerd was de kerk voor de LDP een ideaal platform om stemmen te winnen.

Ruim zestig procent van de Japanners is tegen een staatsbegrafenis voor Abe

De LDP deed intern onderzoek naar de invloed van de Verenigingskerk op de partij en gaf publiekelijk toe dat maar liefst 179 van de 380 parlementariërs van de LDP een band hadden met de Verenigingskerk, bijvoorbeeld door hun steun voor de beweging uit te spreken, conferenties bij te wonen, of financieel bij te dragen.

De huidige premier Fumio Kishida verklaarde eerder connecties tussen leden van zijn partij en de kerk niet langer te zullen tolereren. Maar volgens Yoshihide Sakurai, hoogleraar sociologie aan de universiteit van Hokkaido, is het de vraag of leden naar hem zullen luisteren. „Als politici dit soort banden verbreken kan de kerk gevoelige informatie over inmenging lekken. LDP-leden verliezen zo niet alleen een platform waarmee zij stemmen kunnen winnen, het kan hun reputatie en die van de LDP schaden.”

De hoogleraar sprak met veertig ex-leden van de Verenigingskerk die net als de familie Yamagami alles kwijtraakten door donaties aan de kerk. De kerk maakte daarbij volgens Sakurai misbruik van de kwetsbaarheid van de slachtoffers. Vaak is er sprake van familieproblemen, verlies van geliefden en verdriet. „In Japan is voorouderverering heel normaal”, zegt Sakurai. „Hier maakt de kerk gebruik van. Problemen en rampspoed van leden zou het resultaat zijn van wrok en woede die nog leeft bij hun voorouders. Donaties moesten die woede wegnemen.”

Zakelijk imperium

Een ander probleem dat Sakurai aankaart is de uitzonderlijke positie die de Japanse geloofsgemeenschap inneemt in de financiering van het hoofdkwartier in Zuid-Korea, waardoor de Verenigingskerk kon uitgroeien tot het zakelijke imperium dat het nu is, met onder meer kranten en levensmiddelenproducenten in zijn portfolio. Jaarlijks zou de Japanse tak van de kerk zo’n 70 miljoen euro naar Zuid-Korea overmaken.

Het heeft volgens de hoogleraar alles te maken met de wrok die Moon koesterde jegens Japan vanwege de bezetting van Korea. Ex-leden spraken zich eerder al uit over de manier waarop Moon Zuid-Korea zou beschrijven als de Adam-natie en Japan als Eva-natie, waarbij Eva overspel zou hebben gepleegd met Satan. De collectieve schuld voor deze zonde, zo gaat het verhaal, ligt bij Japan en Japanse leden zouden nog altijd voor deze zonde moeten betalen.

Op het hoofdkantoor in Tokio ontkent perswoordvoerder Susumu die lezing met klem. „Dat de kerk anti-Japans zou zijn, is een grote leugen, Moon is helemaal niet anti-Japans”, zegt hij. Hoeveel geld er in donaties naar Zuid-Korea gaat weet hij niet precies. „Wel kan ik zeggen dat ik 10 procent van mijn salaris doneer aan de kerk. Dat is gebruikelijk onder kerkgangers.”

In een persconferentie onderstreepte de kerk onlangs dat de donatie van de familie Yamagami „excessief” was en erkende ze dat dat mogelijk een rol heeft gespeeld bij de aanslag op Shinzo Abe. De leiding zei bovendien hervormingen door te zullen voeren waardoor grote donaties onmogelijk worden, en beloofde meer geld in Japan uit te zullen geven in plaats van alles door te sluizen naar Zuid-Korea.

Sakurai heeft twijfels bij die belofte. „Ik denk niet dat de kerk haar strategie kan aanpassen. De Japanse tak heeft een duidelijke missie om geld naar Zuid-Korea te sturen. Vanuit het hoofdkantoor is dat een heldere boodschap.”