Deze banaan is geen banaan: vrouwen in de kunst

Of het nu ‘Fontein’ uit 1917 is, dat aan Marcel Duchamp werd toegeschreven in plaats van aan de Duitse dadaïste Elsa von Freytag-Loringoven, of ‘De grote golf’ (1830) die op naam van de oude Japanse kunstenaar Hokusai staat in plaats van dat de eer gaat naar zijn dochter Oi: het zijn in kunstgeschiedenis steeds de mannen die aan het langste eind trekken. De man maakt, de vrouw is de muze – zo was de rolverdeling. Inmiddels kan je nauwelijks nog een museum bezoeken zonder oog in oog te staan met een ‘vergeten vrouwelijke kunstenaar’ die er tentoongesteld wordt. Een correctie op de geschiedenis, waarbij je je afvraagt hoe lang je het werk nog als correctie moet blijven aanbieden.

In het boek Meer dan muze komen de Kunstmeisjes – naar eigen zeggen een geuzennaam van een collectief vrouwen en één man – ook met een correctie op de standaard kunstgeschiedenissen. Dat vrouwelijke kunstenaars meer dan ooit aan bod komen in boeken, tentoonstellingen en podcasts juichen ze toe. En aan het rijtje vrouwelijke kunstenaars dat redelijk bekend is, voegen ze namen toe van vrouwen die wat hen betreft ook steengoed werk maakten. Het resultaat is een opgewekt boek waarin allerlei vrouwelijke kunstenaars door de eeuwen heen de revue passeren, en waarover korte biografische schetsen en anekdotes worden verteld.

Else von Freytag-Loringhoven komt niet aan bod, maar Oi wel. Het is een mooi verhaal waarin wordt verteld waarom Oi in het atelier van haar vader ging werken (ze kreeg ruzie met haar echtgenoot, die ook een kunstenaar was, omdat ze zijn werk kwalitatief te slecht vond). Het gaat over hoe ze in haar werk schaduwen aanbracht en het geeft een mooie interpretatie van Oi en haar vader op basis van een tekening van Tsuyuki Kosho waar hij de twee op portretteerde. Hokusai zie je er maar gedeeltelijk op, omdat er twee pilaren voor een deel van zijn gezicht en lichaam zijn getekend. Oi zie je toekijkend met pijp in vol ornaat. Biografen stelden altijd dat dit werk liet zien dat Oi bewonderend toekeek, terwijl ze haar vader verzorgde.

Dat is maar de vraag, staat er in Meer dan muze: „Ze zit er niet als een assistent die klaarzit om haar grote voorbeeld van elke behoefte te voorzien, maar als een meester die met kritische blik de atelierspraktijk overziet.” De interpretatie overtuigt vooral omdat daarvoor goed is uitgelegd hoe Oi van westerse kunstenaars leerde hoe je schaduw kon gebruiken in bijvoorbeeld haar bekende prent Toonzaal in Yoshiwara bij nacht (1844-1854). Daarin beeldt ze courtisanes in een hoerenbuurt af, waarin klanten de sekswerkers in het donker beloeren.

Banaan

Boeiend is ook het verhaal over het werk Consumer Art (1974) van de Poolse Natalia LL., waarin een naakte vrouw een banaan eet. Erotisch, een parodie? Niet alleen: het videowerk toonde ook het verlangen naar luxeartikelen als bananen in communistisch Polen. In 2019 werd het werk uit de vaste collectie van het Nationaal Museum in Warschau gehaald. De reden die de directeur meegaf was dat „bepaalde gender gerelateerde onderwerpen niet nadrukkelijk getoond zouden moeten worden”. #Bananagate ontstond, mensen knabbelden aan bananen voor het museum. Statements die nog niet tot gevolg hebben gehad dat het werk weer in het museum te zien is.

Tegelijkertijd is het jammer dat de grote lijn een beetje ontbreekt. Een opmerking als: „Waar Frida Kahlo nog altijd wordt geprezen en bewonderd om de oprechtheid die uit haar werk spreekt, roept de eerlijkheid van Tracey Emin vaak wantrouwen op”, is een interessante stelling die je breder uitgewerkt zou willen zien. Waarom riepen bepaalde werken weerzin op, en waarom is dat nu nog steeds soms het geval? Hoe vaak wordt kunst van vrouwen nu nog met andere standaarden bekeken? Dat gaat verder dan mededelingen als: „Wat zijn we ver gekomen sinds die barre Middeleeuwen, hè?” of: „Het schilderspalet bestond recent alleen uit vijftig tinten beige met de ene keer een kloddertje roze en de andere keer een kloddertje geel”. Het gaat niet alleen maar om ‘meer dan muze’, maar ook om een daadwerkelijke incorporatie van de vrouwelijke kunst die kan resulteren in ‘meer dan canon’.

Lees ook: ‘De grote golf’ is mogelijk niet van Hokusai, maar van zijn dochter Oi