‘Dan ga ik wel foie gras eten. Kom hier met die gans!’

‘Wát een week wordt dat”, zegt Jeroen Woe (41). En dat terwijl ze zich niet echt onderdeel voelen van de showbizz-wereld en ze een beetje een hekel hebben aan premières, vertelt Niels van der Laan (41). Want ja, gerecenseerd worden blijft lastig. Op de vraag hoe hij daarmee kan omgaan: „Matig. Twee sterren voor mij.”

Het is niet zonder reden dat we spreken over omgaan met en de gevolgen van kritiek, want dat is het thema van hun nieuwe cabaretprogramma NG. Deels kwam dit onderwerp voort uit reacties op hun razendpopulaire tv-programma Even tot hier, opvolger van het eveneens succesvolle De Kwis. Van der Laan: „Uit de reacties daarop merken we dat sommige onderwerpen erg gevoelig liggen.”

In NG zien we de ‘theater-Jeroen’ en de ‘theater-Niels’, zoals ze het zelf noemen: ze zijn niet zichzelf, maar ze spelen zichzelf. Net zoals ze trouwens een collectant, een vertrouwenspersoon, een bekende zanger en een dokter spelen. De voorstelling is een biografie van Jeroen Woe en de mysterieuze titel van de voorstelling blijkt de fonetische weergave van zijn achternaam in het Chinees te zijn. „We hadden heel veel plezier van het idee om als duo een voorstelling over één van ons te maken”, aldus de hoofdpersoon.

We horen over Woe’s Chinese- en Joodse achtergrond en over zijn voorgeschiedenis met kanker. Dat maakt Woe tot een „Joodse kankerchinees”, concludeert Van der Laan halverwege de voorstelling. Dit klinkt misschien beledigend, maar in de voorstelling meent Woe aan die kwalificatie bepaalde rechten te kunnen ontlenen: hij zou grappen mogen maken over Chinezen, Joden en kanker die de oer-Hollandse Niels van der Laan niet mag maken.

In een bonte verzameling sketches, liedjes en decorwisselingen zien we wat er gebeurt met iemand die niet gewend is om kritiek te krijgen. Wat was hiervoor de inspiratiebron?

Woe: „De laatste jaren kregen mensen die altijd de hoogste banen en meeste kansen hebben gehad ineens kritiek. Over discriminatiekwesties, metoo, duurzaamheid. Je zag dat ze dat niet gewend waren en er vervolgens vaak helemaal niet mee om konden gaan. Die kritiek is natuurlijk vaak terecht, maar we vonden het interessant om een stapje verder te gaan: het is ook gewoon niet niks als je kritiek krijgt en dat niet gewend bent.”

Als je op tv een lompe grap maakt waarmee je een groep wegzet, zeg je ook een beetje dat je het oké vindt dat dat gebeurt

Van der Laan: „Wat wij zo fascinerend vinden is wat kritiek soms teweegbrengt. Als mensen maar vaak genoeg hebben gehoord dat ze een racist zijn, dan worden ze het. Eerst waren ze het niet, maar dat is wat kritiek doet: het maakt iets stuk. Je zag het heel mooi bij de mensen die een paar jaar geleden de snelweg blokkeerden bij wijze van pro zwartepietdemonstratie. Die kregen te horen dat ze racistisch waren en reageerden vervolgens in de trant van: ga dan maar terug naar je eigen land.”

Wie heeft er schuld in dit verhaal?

Van der Laan: „Het gaat ons om de manier waarop het debat wordt gevoerd. Ik ben ook tegen zwarte piet, maar je kan je afvragen of het wegzetten van mensen als racist wel zo verstandig is. [Van der Laan speelt sinds 2018 de rol van ‘hoofdpiet’ in het Sinterklaasjournaal, waar sinds 2019 geen zwarte piet meer in voorkomt, red.] Het is net zoiets als mensen die het hebben over ‘kutmarokkanen’. Als ik zo genoemd zou worden, zou ik me daar ook niet leuker van gaan gedragen.”

Woe: „Er is niks moeilijker dan kritiek krijgen op hoe je het altijd hebt gedaan. Dat zie je bij de zwartepietdemonstranten, maar ook als iemand commentaar krijgt op zijn afkomst. Het gevolg daarvan is zó’n fundamentele onzekerheid. Dat uit zich vervolgens vaak in woede en onredelijkheid.”

In de voorstelling probeert Jeroen als reactie op kritiek meer authentiek te zijn, maar hij bereikt eigenlijk het tegenovergestelde.

Van der Laan: „We wilden heel graag dat de Jeroen in de voorstelling zou radicaliseren in authentiek zijn. Als ik alleen maar iets mag vinden over wat ik echt ben, dan ga ik dat ook maar helemaal zijn, zo is zijn redenering. We moesten daarbij een beetje denken aan mannen zoals Johan Derksen. Een van zijn laatste relletjes ging over die kaars, maar je voelt dat zijn verhalen steeds extremer zullen worden. Het gaat er dan niet eens om of die verhalen waar zijn, het is gewoon zijn tegenreactie op wat hij ziet als doorgeslagen correctheid.”

Op je bek gaan in het theater doet minder pijn als mensen je tv-programma leuk vinden

In jullie voorstelling zitten verschillende sketches over politieke correctheid: we zien een gesprek bij de kapper, een collectant aan de deur. Vinden jullie dat we doorschieten in correctheid?

Woe: „Soms wel. Ik erger me wel aan mensen die zeggen dat je eerst maar eens een heel dik boek moet lezen over de slavernij, voordat je wat mag zeggen over racisme.”

Van der Laan: „Ik denk dat je racisme best mag afkeuren als je zo’n boek niet hebt gelezen. Maar je moet vervolgens niet dé pleitbezorger worden van minder racisme, want die kaart heb je dan weer niet.”

Woe: „Ik denk dat we soms doorschieten in correctheid, maar dat zal vanzelf wel weer rechttrekken. Soms loopt iets uit de hand, maar dat betekent niet dat het beginidee niet deugt.”

Van der Laan: „Dat is ons inhoudelijke uitgangspunt bij veel scènes in de voorstelling. Het gaat om de overtreffende trap die vaak volgt als reactie op kritiek. Zo van: Oh, ik mag geen vlees meer eten? En ik mag nu zeker ook geen koemelk meer drinken?”

Woe: „De reflex is dan vaak nog radicaler: Dan ga ik wel foie gras eten. Kom hier met die gans!”

Herkennen jullie die reactie?

Woe: „Zeker. Het schrijven van bepaalde scènes vond ik best confronterend. Ik herken de woede als je op Instagram iedereen op Ibiza ziet zitten terwijl je zelf je best doet om niet te vliegen. Ik kom er steeds meer achter dat je je door dat soort dingen niet van de wijs moet laten brengen. Je moet zelf je grenzen bepalen en je gezonde verstand gebruiken.”

Het gemak van iets aan een zaal vertellen hebben we van tv gestolen

Als het gaat over té veel correctheid ligt er ook schijnheiligheid of hypocrisie op de loer.

Van der Laan: „Klopt, dat zit ook in de voorstelling. We hebben daarin geprobeerd om Jeroen alles te laten aangrijpen om te laten zien dat hij deugt. Dat is eigenlijk een reactie op een raar verschijnsel: we hebben als samenleving afgesproken dat je deugt als je in het openbaar bepaalde dingen doet. Met je kinderen op tv verschijnen bijvoorbeeld, of vertellen over de oorlog. Dan denken mensen automatisch: dat is een goed mens. Terwijl dat natuurlijk helemaal niet waar hoeft te zijn.”

Woe: „Zo’n Marco Borsato die met zijn dochter een liedje op tv ging zingen. Op zo’n manier je kinderen misbruiken om te laten zien dat je zelf deugt, dat vind ik zó erg.”

In jullie voorstelling maken jullie soms best stevige grappen. Durven jullie in het theater meer dan in ‘Even tot hier’?

Woe: „Ik denk dat er in het theater andere regels gelden. Ook op tv vinden we het heel leuk om de grenzen op te zoeken, maar ik vind wel dat je een bepaalde verantwoordelijkheid hebt. Als je op tv een lompe grap maakt waarmee je een groep wegzet, zeg je ook een beetje dat je het oké vindt dat dat gebeurt.”

Van der Laan: „En een wezenlijk verschil is ook dat mensen in het theater niet weg kunnen om chips te halen. Fragmenten uit Even tot hier moeten op zichzelf kunnen staan omdat mensen ze afzonderlijk kunnen bekijken. Daar moesten we in het begin wel aan wennen. In het theater maken we best veel foute grappen, maar dat durven we ook omdat mensen het geheel zien en het daardoor hopelijk in een context kunnen plaatsen.”

Zijn jullie beter geworden in het theater door jullie tv-werk?

Van der Laan: „Ik vind van wel. Vroeger voelden we heel erg een vierde wand in het theater, terwijl we nu veel beter kunnen doen alsof we als onszelf op het podium te staan. Het gemak van iets aan een zaal vertellen hebben we van tv gestolen.”

Woe: „We durven nu ook meer in het theater. Op je bek gaan doet iets minder pijn als je weet dat mensen in elk geval je tv-programma al leuk vinden.”

Van der Laan: „Door het razende tempo waarin we Even tot hier moeten schrijven zijn we trouwens ook veel efficiënter gaan werken voor onze theatervoorstellingen.”