Het ideaalbeeld van een treinreis door Europa is prachtig, de werkelijkheid vaak een koude douche

Mensen die minder of niet meer willen vliegen pakken als het even kan de trein. Ook voor vakanties. Voor afgelopen zomer verkocht NS International 339.000 treintickets, bijna 20 procent meer dan vorig jaar. Op 10 december gaan in Europa de nieuwe dienstregelingen in, dan kan het plannen van de treinvakantie voor 2024 beginnen.

Reizen per trein is slow travel. Je merkt dat je onderweg bent, stapt niet na een soort vacuüm in één keer uit in een andere, vaak warmere wereld. Je kunt tussenstops inlassen zoveel je wilt. Landschappen trekken aan je voorbij terwijl je een boek leest, een spelletje doet, geniet van een hapje en een drankje.

Dat is het ideaalbeeld. De werkelijkheid van het reizen per trein kan een koude douche zijn, zeker voor de afkickende luchtreiziger. Hoe aangenaam is slow travel als je samen met vreemden terechtkomt in een couchette, terwijl je een privécabine met douche in een slaaprijtuig had geboekt? Of als je moet overstappen en je volgende trein niet blijkt te bestaan? Of als je nachttrein 481 minuten te laat aankomt in Wenen, zoals passagiers afgelopen september overkwam? „Ik vind het pijnlijk en jammer, maar momenteel is het maken en boeken van een internationale treinreis de best denkbare reclame voor vliegen”, twitterde onderzoeker en ex-cabaretier Jasper van Kuijk vorige maand nadat hij de aansluiting van Basel naar Milaan had gemist. Hij had overstappen van drie kwartier ingepland, maar zijn trein was uit Keulen vertrokken met een vertraging van bijna een uur.

Foto’s: Wouter van Vooren

De eerste, al best grote hobbel is het boeken. Behoorlijk complex, zegt David Eerdmans (43), een gepokt en gemazeld treinreiziger die dit jaar een treinreis maakte naar Roemenië, Bulgarije en Albanië. „Het is veel gepuzzel, vooral om betaalbare tarieven te vinden. Er is geen site zoals Skyscanner waarop je makkelijk het goedkoopste kaartje vindt.” Waar je het beste je kaartje kunt kopen, hangt volgens Eerdmans af van je bestemming. „Met NS International kom je niet ver in Zuid-Europa. The Trainline is behoorlijk goed voor Spanje en vergelijkbare landen. Voor Oost- en Zuidoost-Europa kom ik vaak uit op de sites van de Oostenrijkse, Zwitserse en Tsjechische spoorwegen.”

Reizen met de trein hoeft niet heel duur te zijn, zegt Eerdmans, als je vroeg boekt en gebruikmaakt van kortingsregelingen. Die dan wel weer per spoorbedrijf verschillen. Pepijn Hendriks (45), een andere ervaren treinreiziger, wil later dit jaar met vrienden naar de Kroatische hoofdstad Zagreb. „Een van hen kwam uit op duurdere tickets dan ik. Bleek: hij keek bij de Oostenrijkse spoorwegen, die normaal goedkoper zijn, ik bij de Duitse, die in dit geval goedkoper waren. Dat scheelde weer 30 euro.” Hendriks stuit bij het boeken regelmatig op „rare dingen”, zegt hij. „Je wéét: er is een trein tussen Amsterdam en Berlijn, maar je vindt hem niet. Uiteindelijk zie je dan dat hij die dag wegens werkzaamheden uit Amersfoort vertrekt.”

Lastig is ook dat niet alle treintickets op hetzelfde moment kunnen worden geboekt. De voorverkooptermijn verschilt per spoorbedrijf en loopt uiteen van vier tot elf maanden. „Barcelona is een goed voorbeeld”, zegt Dennis de Raaij, eigenaar van The Train Traveller, een online boekingsbureau. „Tickets voor Parijs-Barcelona gaan zes maanden van tevoren in de verkoop, die voor de Thalys naar Parijs vier maanden van tevoren. Als je wacht tot je het ticket naar Parijs kunt kopen, zit de trein naar Barcelona misschien al vol.”

De werkelijkheid van het reizen per trein kan een koude douche zijn

Wie opziet tegen het puzzelen en wat meer kan en wil betalen, kan een reis laten boeken door online bureaus als Treinreiswinkel, The Train Traveller, Treinrondreis en Opreis.nl. Dan nog is het zaak er tijdig bij te zijn. Volgens De Raaij is de gestegen populariteit van treinreizen „misschien iets te veel voor wat het netwerk in Europa aankan”. „Wij ervaren dat er voor Parijs structureel te weinig stoelen zijn. Twee weken voor vertrek is er vaak al geen ticket meer te krijgen.” Dat drijft ook de prijs op. „Een enkeltje naar Londen kost ongeveer 40 euro, dat kan concurreren met het vliegtuig. Maar dat betaal je alleen als er voldoende capaciteit is, en die is er bijna niet.”

Eenmaal onderweg is er het risico van uitval en vertraging. Vooral in Duitsland is dat risico aanzienlijk. Deutsche Bahn, ooit de nationale trots, kampt al jaren met verouderd materieel, achterstallig onderhoud en personeelstekort. In september reed 58,4 procent van de langeafstandstreinen op tijd. „Soms denk je: dit wil je je klanten eigenlijk niet aandoen”, zegt eigenaar Hildebrand van Kuijeren van Treinrondreis.nl. „Zó’n grote kans op vertragingen en gemiste aansluitingen.” Gelukkig is Duits spoorwegpersoneel altijd bereid uit te leggen wat het oponthoud veroorzaakt, schreef een Duitse journalist onlangs in de Britse krant The Guardian: dat zijn Verzögerungen im Betriebsablauf (vertragingen in het bedrijfsproces). Op lange termijn is er uitzicht op verbetering: de Duitse regering kondigde in september een renovatieprogramma aan ter waarde van 45 miljard euro.

Foto’s: Anderhalf uur in de trein van Brussel naar Parijs, in 16 foto’s, Wouter van Vooren

De treinreiziger die met vertraging te maken krijgt is veelal aangewezen op zichzelf, ook als hij zijn ticket heeft geboekt via een bureau. „Bij verstoringen hebben wij geen zicht op wat er mogelijk is”, zegt directeur Helmut Brall van Treinreiswinkel. „Reizigers moeten zich wenden tot treinpersoneel of informatiebalies op de grotere stations.” Bij pakketreizen, inclusief hotels, is de aanbieder wel verantwoordelijk voor de hele reis. „Wij hebben een noodnummer voor als mensen dreigen te stranden”, zegt Van Kuijeren van Treinrondreis.nl. „Dan boeken wij een hotel en proberen dat te claimen bij de vervoerder.”

Lees ook Naar Schotland met de Caledonian Sleeper

Een simpele gemiste aansluiting valt bij de meeste boekingsbureaus niet onder de noodgevallen. Dennis de Raaij noemt dat „veelvoorkomend ongemak dat nu eenmaal hoort bij treinreizen”. Het advies van het spoorwegpersoneel is volgens hem doorgaans „gewoon instappen in de volgende trein”.

Treinreisbureau Opreis.nl is wel dag en nacht bereikbaar voor reizende klanten. En ja, daar maken klanten gebruik van, zegt Ilse Timme, manager klantgeluk. „Voornamelijk bij vertragingen. ‘Ik mis de aansluiting, wat moet ik doen?’ Dan reserveren we zitplaatsen voor een volgende trein. Of: ‘we komen 21.00 uur aan in plaats van 17.00, misschien kunnen jullie dat even doorgeven aan het hotel’.”

Wat maakt treinreizigers volgens haar gelukkig? „Dat we snel reageren en hen serieus nemen. En dat we er voor hen zijn bij kleine en grote calamiteiten. Afgelopen zomer was er een zware storm in Noorwegen. Als wij dat horen op het nieuws, gaan we bellen met onze klanten daar. Sommigen wisten nog van niets en hoorden van ons dat ze de volgende dag niet van A naar B konden. We leggen hun dan de opties voor. Zodat ze linksom of rechtsom toch hun reis kunnen afmaken.”

Klanten van Opreis.nl zijn veelal beginnende treinreizigers, zegt Timme. „Voornamelijk stellen van vijftigplus. Of meerdere stellen die samen op reis gaan. Ook wel vader en zoon of moeder en dochter – of andere ouder-kind-combinaties.” De verwachtingen zijn soms niet helemaal realistisch, zegt ze. „Mensen denken: ik stap in en op mijn bestemming stap ik weer uit. Maar als treinreiziger moet je wel een beetje zelf aan de bak. Je kunt niet van Amsterdam naar Kopenhagen zonder een paar keer over te stappen. Soms zeggen mensen achteraf: het was een mooie reis, maar wel pittig.”