Drievoudige moord zet debat over straathonden in Turkije op scherp

Buren wisten wel dat er ruzie was over straathonden in de wijk, maar niemand had gedacht dat het zo uit de hand zou lopen. Tot die dag in juni, toen in het centrum van de Turkse havenstad Izmir een drievoudige moord plaatsvond. Met 28 kogels, op klaarlichte dag, in een steeg naast hun huis, voor het oog van de wijk, schoot Ali Ihsan Kiliç zijn buurman Yahya Kösek (61), diens vrouw Meryem Kösek (57) en hun dochter Funda Güçlü (37) dood.

Kiliç kwam die fatale dag naar het huis van buurman Kösek. De kinderen speelden voetbal in de tuin. Hij begon op de deur te bonzen en probeerde de woning binnen te dringen. Kösek stormde naar buiten en er ontstond een vechtpartij. Die escaleerde dusdanig dat Kiliç een pistool trok en Kösek in zijn borst schoot. De chauffeur van een langsrijdende minibus hoorde de schoten, zag Kösek roerloos in de steeg liggen, en begon te filmen met zijn telefoon. De beelden zijn in handen van NRC.

„De buurman ging terug naar huis, dus we dachten dat het voorbij was”, vertelt dochter Filiz Kösek Topaloglu, die de schietpartij overleefde. „We haalden kleren om op mijn vaders wonden te drukken en het bloeden te stelpen. Toen kwam de buurman weer naar buiten en begon hij op mijn moeder te schieten. Ze viel op de grond. Ik was te gefocust op mijn bloedende ouders om bang te zijn. Maar de buurman was door zijn munitie heen, dus hij ging weer naar huis om zijn pistool te herladen.”

Chauffeur Burak Salman, een belangrijke getuige, zegt dat de schutter hulp kreeg van familieleden, die hem telkens nieuwe munitie aanreikten. „Ze gaven ons niet eens de kans om de gewonden naar het ziekenhuis te brengen”, vertelt hij verbolgen. „Toen ik dat wilde doen, regende het kogels, zodat ze ter plekke zouden sterven. Terwijl ze bloedend op de grond lagen, kwam de jonge zoon van de schutter het huis uit en begon Funda te schoppen. Waar komt die intense haat vandaan?”

De burenruzie draait om een groep straathonden in een park bij hun huis die door de Köseks werd gevoerd. De familie Kiliç houdt niet van honden, hun kleinzoon is bang voor ze. De man van Funda, Ridvan Güçlü, had een grote jachthond. „Daar klaagden ze ook altijd over”, vertelt hij. „Enkele maanden geleden begonnen ze voor de ogen van mijn zoon stenen naar de hond te gooien in een poging hem te doden. Om de hond te beschermen en een conflict met de familie te voorkomen, heb ik hem aan een goede vriend gegeven.”

Rondzwervende roedels

Het grote aantal zwerfhonden is de afgelopen tijd uitgegroeid tot een nieuwe splijtzwam in het toch al zo gepolariseerde Turkije. Hoeveel het er precies zijn, is onduidelijk. Maar volgens schattingen leven er alleen al in Istanbul 400.000 tot 600.000 straathonden en -katten. Veel Turken zien de dieren als een volwaardig onderdeel van hun wijk. Ze geven ze een naam, bouwen provisorische onderkomens en zetten eten voor ze neer. Anderen menen dat straathonden vies zijn en mensen aanvallen.

Hoewel dierenliefde zich niets aantrekt van geloof, klasse of opleidingsniveau, kun je in het algemeen zeggen dat seculiere Turken vaker hondenliefhebbers zijn. De vrome aanhangers van president Recep Tayyip Erdogan hebben de neiging om honden als onrein te beschouwen, in lijn met bepaalde islamitische leerstellingen. Daarbij zijn de problemen met straathonden groter in arme, conservatieve buitenwijken en provinciesteden, waar ’s nachts roedels rondzwerven die zeer territoriaal kunnen zijn.

Die honden zijn de honden van de rijken

Recep Tayyip Erdogan president van Turkije

De polarisatie wordt aangewakkerd door president Erdogan, die in december een felle toespraak gaf nadat een meisje van vier was gebeten door een pitbull in de conservatieve stad Gaziantep. Erdogan riep de bestuurders van grote steden op om honden van de straat te halen en eiste dat ‘witte Turken’ [synoniem voor de seculiere elite] beter op hun huisdieren zouden letten. „Witte Turken, neem de verantwoordelijkheid voor je huisdieren, zei hij. „Die honden zijn de honden van de rijken.”

Bekijk ook de fotoserie Straathond Boji neemt de metro

Het was ook een verkapte uithaal naar Ekrem Imamoglu, de oppositieburgemeester van Istanbul. Hij organiseerde een campagne rond de straathond Boji, die lange afstanden aflegt met het openbaar vervoer en uitgroeide tot een sociale mediaster. Maar regeringsgezinde Twitteraccounts probeerden de hond in diskrediet te brengen. Ze postten foto’s van poep in een tram, en zeiden dat Boji dat had gedaan. Uit beveiligingscamera’s bleek later dat de poep was neergelegd door een man.

Door de polarisatie neemt het geweld tegen zwerfhonden en mensen die hen verzorgen toe. Volgens dierenrechtenorganisaties zijn de afgelopen maanden honderden honden vergiftigd, doodgeslagen of verdwenen. Een toneelspeelster uit Ankara werd aan haar haren door de straat gesleept omdat ze honden voerde. De directrice van een dierenrechtenorganisatie in Antalya werd aangevallen met een bijl. En een dierenactiviste in Alanya werd in haar auto bekogeld met stenen en stokken.

Dit wordt aangemoedigd door – veelal anonieme – accounts op Twitter en andere sociale media. „Ik strooi citroen, zout en chilipeper over het hondenvoer dat mensen buiten op de stoep neerzetten”, twitterde ene Oguzhan Ilbay. „Ik gooi er ook bleekmiddel over als ik dat heb. Kom de honden rond mijn huis maar voeren.” Mensen worden ook opgeroepen om dierenliefhebbers een lesje te leren. „Als iedereen één hondeneigenaar in elkaar slaat, zal het hondenprobleem zijn opgelost.”

Zwerfhonden-app

De situatie escaleerde deze zomer na lancering van de controversiële app Havrita, die gebruikers in staat stelt om de locatie van straathonden te delen, evenals van de mensen die ze verzorgen. De app is het werk van het Zwerfhondenprobleem Platform, dat werd opgericht nadat een middelbare scholier in de stad Kayseri begin 2019 overleed die door straathonden was aangevallen. Het platform is met name actief op sociale media, waar het dit soort incidenten onder de aandacht brengt.

„Het debat in de media werd altijd gedomineerd door dierenrechtenorganisaties, die in staat zijn om de publieke opinie te manipuleren”, meent Elif Ercanli, woordvoerder van het Zwerfhondenprobleem Platform. „Degenen die vinden dat de bescherming van mensen prioriteit moet krijgen, hadden geen podium waarop ze hun zorgen konden uiten. Dankzij ons voelen ze zich eindelijk gehoord. Het aantal volgers steeg snel tot 45.000, onder wie beroemdheden, journalisten en politici.”

Ercanli komt uit Istanbul, maar verhuisde twaalf jaar geleden naar de Verenigde Staten, waar ze werkt als bedrijfsmanager. Ze wil dat Turkije op dezelfde manier omgaat met zwerfhonden als de VS, waar strikte wetten gelden. „De meeste ontwikkelde landen hebben geen zwerfhondenprobleem, omdat ze zwerfhonden vangen en enige tijd onderbrengen in een asiel, om ze de kans te geven om geadopteerd te worden. Als dat niet gebeurt, worden ze op humane wijze geëuthanaseerd.”

Turkije heeft altijd veel straathonden gehad. Reizigers die Istanbul bezochten in de Ottomaanse tijd verbaasden zich erover dat zwerfhonden deel uitmaakten van het sociale weefsel van de stad. Moskeeën zetten drinkwater voor ze neer, speciale liefdadigheidsinstellingen gaven ze te eten, en overal waren kleine strohutten voor ze gebouwd. „De honden slapen op straat, overal in de stad,”, schreef de Amerikaanse schrijver Mark Twain in 1867. „Ze bewegen niet, ook al komt de sultan langs.”

Vanaf de 19de eeuw zijn er diverse pogingen gedaan om de straathonden in Istanbul uit te roeien. De Ottomaanse sultans wilden de stad een schonere, modernere en meer Europese aanblik geven. De autoriteiten slachtten de honden eens in de zoveel tijd massaal af. In 1910 werden 80.000 honden naar een rotsachtig, onbewoond eiland voor de kust van Istanbul gestuurd. Daar stierven ze van de honger en de dorst, terwijl hun gehuil over het water droeg en tot in de stad te horen was.

Sterilisatie

Begin deze eeuw kwam er pas een einde aan deze periodieke massaslachtingen. Onder druk van dierenbeschermingsorganisaties nam de Turkse regering in 2004 een wet aan die het doden van straatdieren verbiedt. Gemeenten kregen de plicht om alle dieren in hun district te steriliseren en in te enten tegen ziektes. Het idee was dat naar verloop van tijd de populatie zou afnemen omdat de dieren zich niet meer konden voortplanten. Maar de uitvoering liet nogal te wensen over.

„Slechts 281 van de 1.003 gemeenten hebben de wet geïmplementeerd”, vertelt Erman Paçali, de voorzitter van de Stichting Dierenbescherming. „Het probleem is dat het duur is om sterilisatiecentra te openen. Gemeenten hebben een beperkt budget en geven hun geld liever aan andere zaken uit. Ze wilden ook niet dat sterilisatie hun verantwoordelijkheid zou worden, maar van één uitvoerende overheidsinstantie. Daar lobbyden ze in 2004 ook voor bij de regering, maar zonder succes.”

De gebrekkige uitvoering is volgens Paçali de belangrijkste reden voor de huidige polarisatie. Want er kwamen steeds meer straathonden, en dat leidde tot problemen. „Mensen kregen het gevoel dat het welzijn van de honden belangrijker is dan dat van hen. De wet beschermt immers dieren en de gebieden waar ze leven, zoals parken. Stel je voor dat er een park in je wijk is, maar daar kun je niet heen omdat er een troep van twintig honden leeft. Je belt de gemeente maar die doet niks.”

De weerzin groeide naarmate de incidenten met straathonden toenamen. Hoeveel mensen gebeten worden is onduidelijk, want dat wordt niet bijgehouden. De enige indicatie is het aantal injecties dat wordt gegeven tegen hondsdolheid. Vorig jaar waren dat er 180.000. „Het probleem was wellicht opgelost als mensen die lobbyen tegen straatdieren de regering onder druk hadden gezet om de wet uit te voeren”, meent Paçali. „Maar ze verspreiden liever haat en willen de straathonden afmaken.”

De drievoudige moord in Izmir was een keerpunt. Daarna kwam er meer aandacht voor het geweld tegen straathonden en dierenliefhebbers. De publieke woede richtte zich vooral op Havrita, dat ervan werd beschuldigd hen tot doelwit te maken. De hashtag #havritakapatilsin [sluit Havrita] was drie dagen achtereen trending topic op Twitter. Diverse rechtbanken blokkeerden de toegang tot Havrita na aanklachten van dierenrechtenorganisaties.

Het Zwerfhondenprobleem Platform is boos dat Havrita is geblokkeerd. „Deze censuur belet ons om een database te maken van incidenten met straathonden”, zegt woordvoerder Ercanli. De 2.700 dierenrechtenorganisaties in Turkije hebben volgens haar belang bij de status quo. „Hoewel een deel legitiem is, maken velen misbruik van de situatie door dierenliefhebbers miljoenen dollars aan donaties af te troggelen. Ze wenden hun invloed aan om te voorkomen dat die geldstroom opdroogt.”

Diverse dierenrechtenorganisaties waren in de rechtszaal aanwezig toen het proces tegen de verdachten van de moord in Izmir vorige maand begon. Ze zien het als een gelegenheid om de aandacht te vestigen op de escalerende geweld rond straathonden. In het midden van de rechtszaal zaten de geboeide verdachten, de gebroeders Kiliç, geflankeerd door politie. Terwijl de rechters getuigen verhoorden over de fatale dag, begon Ridvan Güçlü, de man van de vermoorde Funda, te schreeuwen: ‘de moordenaars zullen boeten’. Daarop werd de zitting geschorst. Het proces zal in november verder gaan.

Naderhand hielden dierenactivisten een kleine betoging buiten het gerechtsgebouw. Eén van hen was Evren Collison, die met andere vrijwilligers een sterilisatieprogramma voor straathonden in Istanbul runt in samenwerking met de gemeente. „Ik ben erg gevoelig voor het lot van honden”, zegt Collison. „Steeds meer gemeenten gaan heimelijk over tot het afmaken van zwerfhonden. Soms worden de haat en het geweld me te veel. Ik had laatst bijna een zenuwinzinking. Ik kon er niet meer tegen en heb al mijn sociale media accounts gedeactiveerd. Dat doet dit land soms met je.”

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 27 september 2022