Invloedrijke geestelijke die de Arabische Lente steunde

De Egyptische geestelijke Yusuf al-Qaradawi is maandag op 96e jarige leeftijd overleden in zijn woonplaats Doha, de hoofdstad van Qatar. Qaradawi werd gezien als spiritueel leider van de Moslimbroederschap en gold als één van de meest invloedrijke – en controversiële – soennitische geestelijken ter wereld.

Qaradawi werd in 1926 geboren in een conservatief boerengezin in de Egyptische Nijldelta. Hij zou de Koran al op zijn tiende uit zijn hoofd hebben geleerd en studeerde af aan de beroemde al-Azhar universiteit in Caïro, een van de belangrijkste autoriteiten binnen de soennitische islam. Al op jonge leeftijd kwam hij in aanraking met Hassan al-Bana (1906-1949), de oprichter van de Moslimbroederschap.

De Moslimbroeders verzetten zich destijds tegen de Britse invloed op het Egyptische koningshuis en de ‘verwesterlijking’ van de Egyptische samenleving. Nadat Egypte in 1952 een volledig onafhankelijke republiek werd, ontpopte de Moslimbroederschap zich tot aartsvijand van de militaire dictatuur van Gamal Abdel Nasser en diens opvolgers. Qaradawi belandde meermaals in de gevangenis en vluchtte in 1961 naar Qatar.

Vanuit die steenrijke golfstaat beïnvloedde Qaradawi moslims wereldwijd. Hij schreef meer dan honderd boeken, doceerde aan de universiteit en ging in 1997 het internet op met zijn website IslamOnline, een webforum dat nog altijd actief is. Maar de meeste bekendheid verwierf hij met zijn televisieshow Sharia en het Leven op de Qatarese zender Al Jazeera, waarin hij tientallen miljoenen kijkers adviseerde over de toepassing van islamitische voorschriften in hun dagelijks leven.

Qaradawi legitimeerde Palestijnse zelfmoordaanslagen tegen Israëlische burgers

Qaradawi was een religieus conservatief en berucht om zijn extreme uitspraken. Zo noemde hij homoseksuelen ‘perverselingen’, waarschuwde hij dat vrouwen niet mogen masturberen en zei hij dat de Britse auteur Salman Rushdie de doodstraf verdiende voor zijn boek De Duivelsverzen. Ook legitimeerde hij Palestijnse zelfmoordaanslagen tegen Israëlische burgers, omschreef hij de Holocaust als een ‘straf van God’ en deed hij talloze andere antisemitische uitspraken. Om deze reden werd hem de toegang tot meerdere westerse landen ontzegd.

Maar in andere opzichten gold Qaradawi als een hervormer. Hij pleitte voor een soepelere interpretatie van de sharia zodat ook vrome moslims volop kunnen deelnemen aan de moderne samenleving. Ook was hij een voorstander van moslimparticipatie binnen seculiere democratieën. Hierin verschilde Qaradawi sterk van jihadistische bewegingen. Niet voor niets veroordeelde hij de aanslagen van 11 september 2001 en riep hij moslims op om bloed te doneren aan de slachtoffers. Ook sprak hij zich fel uit tegen Islamitische Staat.

Gaddafi vogelvrij

Tijdens de Arabische Lente schaarde Qaradawi zich achter de volksopstanden tegen autoritaire regimes in de regio. Zo schreef hij een fatwa (juridisch advies) uit waarmee hij de Libische dictator Moammar Gaddafi vogelvrij verklaarde en riep hij op tot westerse interventie tegen het Assad-regime in Syrië. Na de val van de Egyptische president Hosni Moebarak in Egypte keerde hij tijdelijk terug naar Egypte en leidde hij het vrijdagmiddaggebed op het Tahrirplein. Daarin pleitte hij onder meer voor eenheid tussen Egyptes moslims en christenen.

Sinds de terugkeer van Egyptes militaire dictatuur in 2013 kwam Qaradawi zijn geboorteland niet meer in. Hij vluchtte opnieuw naar Qatar en bleef vanuit daar kritiek uiten op onder meer het Egyptisch regime en diens bondgenoten in Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Zij bestempelden Qaradawi als ‘terrorist’ en zullen niet rouwig zijn om zijn dood. Maar andere moslimleiders, zoals de Tunesische oud-parlementsvoorzitter Rachid Ghannouchi en de Turkse president Erdogan, spraken wel hun condoleances uit. Ze prezen Qaradawi respectievelijk als voorvechter van ‘gematigdheid’ en het ‘mooiste voorbeeld’ van hoe een moslim moet leven.