Twintig miljoen verkochte exemplaren. Niet slecht voor een boek dat aanvankelijk alleen een uitgeverij van autohandleidingen wilde publiceren. Toch was auteur Frank Herbert niet volledig tevreden na de publicatie van Dune in 1965. Zijn werk werd verkeerd begrepen, zei hij. Herbert bedoelde het als een analogie voor wat hij „de politiek van de mensheid” noemde. Uitbuiting, neokolonialisme, ecocide, religieus extremisme en de morele corruptie van de macht. Veel lezers lazen er overheen. Dune was voor hen een heldenverhaal. Met hoofdpersoon Paul Atreides als ware messias die de planeet Arrakis verlost van een keizerrijk dat de planeet en diens mensen verwoest om ‘spijs’ te oogsten – de belangrijkste grondstof in het universum. Herbert zag zijn visie van Atreides als valse profeet ondersneeuwen. Later zou hij Dune Messiah schrijven, om het een en ander recht te zetten.
Zestig jaar later wil regisseur Denis Villeneuve recht doen aan de intentie van Herbert, met zijn verfilming van Dune. Hij splitste het boek in twee delen. Part One ging over de complexe politiek van een toekomstig universum. Door actie met uitleg te wisselen schetste Villeneuve een beeld van een keizerlijke elite die natuur, mens en beschaving verwoest voor ‘spijs’.
Dune: Part Two gaat meer over het ‘valse heldendom’, de grotere uitdaging. Het verhaal start waar Part One eindigde. Het adellijke Huis Atreides, waar Paul (Timothée Chalamet) erfgenaam van is, is vernietigd. Huis Harkonnen, een andere intergalactische machtsfamilie, heeft mét zegen van de keizer Arrakis teruggegrepen.
De Harkonnens weten niet dat er nog leden van de familie Atreides in leven zijn. Paul Atreides en zijn zwangere moeder (Rebecca Ferguson) zijn ontsnapt. Zij leven onder de lokale bevolking, de Fremen, die Paul beschouwen als verlosser. Terwijl Paul zielen wint, gebruiken leert, en verliefd wordt op Chani (Zendaya), heeft hij visioenen: vernietiging, miljoenen doden; is dat wat er gebeurt als hij zijn status als messias omarmt?
Dune: Part Two voelt als een blockbuster van de bovenste plank. Visueel kan-ie wedijveren met Avatar 2. De woestijnen van Arrakis glooien warm en mystiek, maar zijn in hun grootsheid doods en gevaarlijk. De thuisplaneet van de Harkonnens is kleurloos en verlaten van hoop, onder hun zwarte zon.
In de ogen van Chalamet zie je onschuld plaatsmaken voor ambitie. Austin Butler is als Feyd-Rautha Harkonnen, het neefje van de baas van Huis Harkonnen, een nachtmerrie-achtige psychopaat. De actie is overzichtelijk en gedetailleerd – de aanvallen van de Fremen op de Harkonnens. Dan weer chaotisch en verwarrend – de grandioze scène wanneer Paul voor het eerst een zandworm berijdt. Zelfs als je de analogieën naar de politiek niet ziet, is Dune: Part Two vaak een verbluffende ervaring.
Maar als je het wel ziet, is Dune: Part Two een triomf. Subtiel laat Villeneuve zien dat in de wereld van Dune álles een bijbedoeling, gevolg of oorzaak heeft. Er is een heldenverhaal én een schaduwverhaal.
Zo laat Villeneuve zien hoe het wanhopige geloof in een verlosser Arrakis heeft lamgelegd. De volkeren in het zuiden van Arrakis wachten al eeuwen. En hun geloof houdt stand tegen elke tegenwerping. Als Paul Atreides zegt: „Ik bén geen messias.” Zeggen de Fremen: „Dat is precies wat een messias zou zeggen!”
Chalamets Atreides is precies het type leider dat Herbert wilde bekritiseren. Iemand die zijn autoriteit ontleent aan charisma, iets wat hem een bovenmenselijk, bijna goddelijk aanzien geeft. Ondertussen buit hij zijn status uit voor wraak, gaat hij in zichzelf geloven, en leidt hij miljoenen op een pad richting de dood.
En daaronder zit nog een laag. Achter de schermen trekt een schimmige heksenorde aan de touwtjes: de Bene Gesserit. Zij fluisteren in ieders oor, van de Fremen tot de keizer. Ook Atreides’ strijd is deel van hun plan. Het geeft de kijker het nare gevoel dat niks ertoe doet. Wie er ook wint, het ene of het andere Huis, de ware macht krijgt wat ze wil. Je kijkt niet naar de strijd om het universum. Die is al gestreden. Je kijkt naar een proxy-oorlog tussen fracties die denken te vechten voor eigen belang, maar onbewust vechten voor het belang van een andere, grotere macht. Het maakt Villeneuves Dune, naast complex en rijk, ook akelig actueel.
In 1969 publiceerde Frank Herbert vervolg Dune Messiah, om de lezer de ‘gevaren van heldenverering’ voor eens en voor altijd in het gezicht te duwen. Als Dune: Part Two succesvol is, wil Villeneuve dat ook verfilmen. Al is het eigenlijk, na deze grandioze film, niet meer nodig.
