N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Bürgergeld Het debat over de nieuwe Duitse bijstandsuitkering liep de afgelopen weken hoog op. Vooral oppositiepartij CDU/CSU had kritiek.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data93591616-5de5ae.jpg)
Foto CLEMENS BILAN/EPA
Hartz-IV, de bijstandsuitkering die in 2005 onder kanselier Gerhard Schröder (SPD) werd ingevoerd, had een buitengewone invloed op de Duitse taal. Zo is er het werkwoord rumhartzen, dat zoveel betekent als rondhangen, of de haast wervende uitspraak: Hartz-IV und der Tag gehört dir (Hartz-IV en de dag is van jou). In 2006 werd een hiphop-album naar de regeling vernoemd.
Nu wordt onder een andere SPD-kanselier, Olaf Scholz, en met name onder zijn minister van Sociale Zaken Hubertus Heil (SPD), Hartz-IV ten grave gedragen. Vanaf 1 januari 2023 moet Hartz-IV vervangen worden door het ‘Bürgergeld’, dat socialer moet zijn dan de regeling uit 2005.
Hartz-IV werd als bijzonder hardvochtig gezien, vooral afkomstig van een sociaal-democratische regering, en geldt als een van de oorzaken voor Schröders verkiezingsnederlaag in 2005. Nu moet er meer geld voor en minder druk op de ontvangers komen. Oppositieleider Friedrich Merz (CDU) noemde het ontwerp een manier om het „trauma van Hartz-IV” mee te verwerken, „juist nu de arbeidsmarkt iedere werknemer kan gebruiken”.
Vorige week werd het wetsvoorstel van Heil afgewezen door de Bondsraad, de vertegenwoordiging van de zestien deelstaten, in het bijzonder door de door CDU/CSU geregeerde deelstaten. Nu lijkt de coalitie van Scholz toch op een compromis met de christen-democraten uit te komen.
Toch sancties
Het grootste strijdpunt waren de sancties voor mensen die bijvoorbeeld niet naar een sollicitatiegesprek gaan als dat zo met het arbeidsbureau is afgesproken. De coalitie van SPD, Groenen en FDP wilde dergelijke sancties voor de eerste zes maanden opschorten. Onder druk van de CDU/CSU vervallen die zes maanden van coulance.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data76535744-6aa8ac.jpg)
Lees ookDuisburg hoopt dat met Scholz de sociaal-democratie herleeft – maar welke?
Een ander bezwaar van CDU/CSU was de hoogte van het eigen vermogen dat volgens het eerste ontwerp ongemoeid zou blijven. Aanvankelijk was dat 60.000 euro per persoon; dat wordt nu naar beneden bijgesteld naar 40.000 euro. Ook vonden de christen-democraten de twee jaar waarin de huurkosten – ongeacht de hoogte ervan – worden overgenomen te lang: dat wordt nu één jaar.
De verhoging van de maandelijkse uitkering met ruim 50 euro naar 502 euro voor een alleenstaande volwassene werd wel van begin af aan door de CDU/CSU ondersteund. Daar bovenop worden huur- en verwarmingskosten en een zorgverzekering vergoed.
Het debat over het Bürgergeld werd afgelopen weken op harde toon gevoerd. Voorzitter van de werkgeversvereniging Rainer Dulger noemde het concept van de coalitie „een dreunende oorvijg voor mensen die iedere ochtend naar hun werk gaan.” Ook de CDU vond dat het Bürgergeld in oorspronkelijke vorm te weinig aanmoedigde om aan het werk te gaan, steeds met verwijzing naar de vele vacatures. CSU-voorzitter en minister-president van Beieren Markus Söder noemde zichzelf „de advocaat van de ijverigen”.
Bijna gelijk aan een laag loon
Volgens onderzoeken levert het Bürgergeld niet meer op dan een baan met een laag loon, en gaat het argument van de christen-democraten dus niet op; dat het verschil tussen een slecht betaalde baan en het Bürgergeld niet groot is, heeft vooral te maken met het lage uurloon. De CDU/CSU verzette zich eerder dit jaar tegen het besluit van de regering om het minimumloon naar 12 euro per uur te verhogen. Die 12 euro per uur is niettemin het minimum sinds oktober.
In Duitsland ontvangen op dit moment circa 5,6 miljoen mensen Hartz-IV, daarvan zijn er 3,8 miljoen in de beroepsleeftijd en niet arbeidsongeschikt. Aanstaande vrijdag moet de Bondsraad het Bürgergeld alsnog goedkeuren zodat die 5,6 miljoen mensen er in januari met ruim 50 euro op vooruitgaan.
Door de naam Bürgergeld deden veel critici alsof de nieuwe regeling een voorbode was van een basisinkomen; daarvan is geen sprake. Naast de maandelijkse uitkering moeten ontvangers nog verschillende andere tegemoetkomingen aanvragen, zoals kinderbijslag. Een basisinkomen moet volgens de gangbare definitie juist verdere sociale toelagen overbodig maken en de bureaucratie verminderen.
Een overeenkomst tussen het basiskomen en het oorspronkelijke concept van het Bürgergeld is dat de uitkering zonder al te veel voorwaarden zou worden uitgekeerd. Het zou afstand nemen van een mensbeeld waarin de burger alleen zou werken als die daarvoor voldoende financiële prikkels zou krijgen. In het nieuwe ontwerp mét sancties is van die overeenkomst weinig meer over.
