Na de ramp in Genua ging Italië eindelijk zijn bruggen controleren

‘Nooit ofte nimmer zal ik over die nieuwe brug rijden, uit respect voor de 43 doden”, zegt Paola Vicini (56), een kleine, tengere vrouw met kort, blond haar, bij het ‘Belvedere Mirko Vicini’, een panoramisch uitzichtpunt in Genua dat naar haar overleden zoon is genoemd. In plaats van een viaduct in de verte ziet de rouwende moeder een kerkhof.

Voor Vicini staat de tijd stil sinds die noodlottige dinsdagochtend 14 augustus 2018. Tijdens zwaar noodweer in Genua zakte de meer dan een kilometer lange Morandi-brug als een kaartenhuis in elkaar. Er zouden 43 doden worden geteld. Mirko Vicini (30) was die ochtend aan het werk voor het gemeentelijke afvalbedrijf, pal onder de brug. Hij was net klaar met werken toen hij bedolven werd onder het puin.

Vijf dagen lang wachtte Paola Vicini naast de brokstukken van het ingestorte viaduct, totdat reddingswerkers hadden gevonden wat er van haar zoon overbleef. „Op zaterdag vroegen ze of ik mijn zoon aan de hand van een tatoeage kon identificeren.” Vier jaar later is haar verdriet nog even rauw: „Je hebt weduwen en wezen. Maar er bestaat niet eens een woord voor een moeder die haar kind verliest.”

Op 7 juli begint de rechtszaak tegen 59 beklaagden, onder wie bestuurders en technici van de toenmalige private beheerder van de brug en het eveneens private toezicht- en onderhoudsbedrijf, en ambtenaren van het ministerie van Infrastructuur. De zwaarste beschuldigingen zijn nalatigheid en doodslag. De meeste nabestaanden hebben inmiddels een schadevergoeding van de beheerder aanvaard en zijn geen burgerlijke partij. Het proces kan jaren duren.

Gerechtigheid verwacht Paola Vicini niet. „Als er in Italië gerechtigheid zou zijn, dan waren al die mensen niet dood. Maar in dit land regeert het winstbejag. Mijn enige hoop is dat de waarheid nu bovendrijft, en niemand haar nog langer kan ontkennen.”

Lees ook: Rapport: Brugramp Genua veroorzaakt door gebrek aan onderhoud

Corrosie

Uit het verslag van onafhankelijke rechtbankdeskundigen blijkt dat de brug, die in 1967 openging, al vanaf de beginjaren kampte met corrosie. De experts stellen ook dat het drama bij correct uitgevoerde controles en onderhoud „zeer hoogstwaarschijnlijk vermeden had kunnen worden”.

Toen de Morandi-brug instortte, was het beheer ervan in handen van Autostrade per l’Italia, op dat moment nog een privaat bedrijf. De controles en reparaties werden uitgevoerd door zusterbedrijf SPEA. Volgens de aanklacht „onderschatte SPEA systematisch de gebreken die werden vastgesteld”.

Mijn enige hoop is dat de waarheid nu bovendrijft

Paola Vicini moeder van slachtoffer brugramp

De verdediging spreekt echter van een constructiefout tijdens de bouw van het viaduct, die tijdens controles onmogelijk detecteerbaar zou zijn geweest. Maar in de aanklacht staat dat de beheerder zelf al in 2013, in een eigen risicoanalyse, sprak van „instortingsgevaar van het viaduct wegens vertraagde onderhoudswerkzaamheden”. Autostrade per l’Italia en SPEA troffen een schikking van 29 miljoen euro, en trokken zich terug uit het proces. Bestuurders en technici van beide bedrijven staan vanaf donderdag wél terecht.

Autostrade per l’Italia werd in mei van dit jaar verkocht, waarmee de Italiaanse overheid weer grotendeels verantwoordelijk werd voor het beheer van meer dan drieduizend kilometer tolwegen. Dat moederbedrijf Atlantia hiervoor een slordige 8,2 miljard euro kreeg, veroorzaakte opnieuw een schok in de publieke opinie. De belangrijkste aandeelhouder van Atlantia is de familie Benetton, bekend van het gelijknamige Noord-Italiaanse kledingmerk. Na de ramp kregen de Benettons bakken vol negatieve publiciteit, maar ze zijn niet als verdachte aangemerkt.

Drugsbaron

„Het lot is wreed”, zegt Emmanuel Diaz Henao (31), een lange, donkerharige man die op 14 augustus 2018 zijn dertigjarige broer Henry, student ingenieurswetenschappen, verloor. Hij bevindt zich op het herdenkingsplein vlak onder het nieuwe, lawaaiige viaduct dat de Morandi-brug vervangt. „Mijn broer en ik groeiden op in Colombia toen drugsbaron Pablo Escobar het voor het zeggen had. Wie had kunnen denken dat mijn broer uitgerekend hier, in het zogenaamd veilige Italië, de dood zou worden ingejaagd door gewetenloze zakenlui.”

Diaz is ervan overtuigd dat Autostrade per l’Italia zo min mogelijk geld besteedde aan onderhoud om zo veel mogelijk winst te maken. Tussen 1982 en 1999, jaren waarin het viaduct nog door de overheid werd beheerd, werd er volgens de aanklagers 24 miljoen euro uitgegeven aan structurele werkzaamheden. In de negentien daaropvolgende private jaren bedroegen die uitgaven minder dan een half miljoen.

Toen de brug het begaf, woonde Henry Diaz in de buurt van Genua, waar hij studeerde. Sinds zijn dood staat het leven van zijn broer op pauze. Emmanuel Diaz verhuisde terug naar Italië, waar hij al enkele jaren had gewoond, en sindsdien bereidt hij zich met de advocaten van de familie voltijds voor op het proces dat donderdag start. „Gerechtigheid voor Henry, dat is nu mijn prioriteit. De rest kan wachten.”

Al een jaar vielen er geregeld stukken naar beneden

Franco Ravera buurtbewoner

Niet alleen vielen er 43 doden, voor de aanleg van het nieuwe viaduct – betaald door Autostrade per l’Italia – werd ook de levendige woonwijk onder de brug gesloopt. „Onze huizen waren niet beschadigd, maar na de ramp werden wij prompt onteigend”, zegt buurtbewoner Franco Ravera (64), een gepensioneerde gemeenteambtenaar. Onder de nieuwe brug mocht niemand wonen, maar op luttele meters van het viaduct is wel een speeltuin aangelegd. In totaal moesten 263 gezinnen verhuizen.

Ravera kijkt omhoog, naar het nieuwe viaduct, en zucht. Anderhalf jaar voor de ramp waren arbeiders ’s nachts voortdurend aan de brug aan het werk. Het was klein onderhoud, dat de ramp niet zou vermijden. „Al een jaar vielen er ook geregeld stukken naar beneden”, zegt Ravera. „Maar wie had kunnen vermoeden dat het viaduct het zou begeven?”

Op het plein onder het nieuwe viaduct zijn 43 bomen geplant, voor evenveel doden. Hun namen zijn in het plein gegrift. Tegen de muur is bonte graffiti aangebracht van twee vrouwen; een kijkt naar de brug en de ander tuurt omhoog, de blik op de toekomst gericht.

Lees ook: Genua heeft zijn brug terug – een schandvlek is uitgewist

Het nieuwe viaduct werd al twee jaar na de ramp in gebruik genomen, zegt burgemeester Marco Bucci (62), die er trots aan toevoegt dat die gebeurtenis de voorpagina van The Wall Street Journal heeft gehaald. Bucci is onlangs vlot herkozen, na een verkiezingscampagne waarin hij zijn daadkracht na de ramp centraal heeft gesteld. Een netelige vraag over of zo’n vitale verkeersader in zijn stad misschien te weinig werd gecontroleerd, maakt hem nijdig: „De brug controleren was niet mijn taak!” En formeel gezien klopt dit ook.

Infrastructuurexperts

De vraag ligt duidelijk gevoelig in de getroffen stad. Ingenieurs en infrastructuurexperts in Genua benadrukken dat overal ter wereld bruggen kunnen instorten. Verscheidene benaderde experts blijken zelf betrokken bij het proces – als expert voor de verdediging, of zelfs als beklaagde. Maurizio Crispino, hoogleraar transport en infrastructuur aan de Polytechnische Universiteit van Milaan, heeft met de rechtszaak niets te maken, maar hij geeft zijn collega’s wel gelijk. „Het klopt dat een brug altijd kan instorten”, zegt de professor aan de telefoon. „De ramp in Genua kreeg zo veel internationale aandacht omdat er zo veel doden vielen.”

Genua en Italië verdienen lof voor de snelle en efficiënte heropbouw, vindt ook Crispino. Dat herstel werd door een noodwet mogelijk gemaakt. „Dat bracht in Italië een belangrijk debat op gang: zijn er nu echt noodmaatregelen nodig om gewoon wat sneller te werken?” Publieke werkzaamheden duren in Italië doorgaans tien tot vijftien jaar, door tergend trage bureaucratische procedures.

Na de ramp werden eindelijk tunnels, bruggen en wegen onderzocht en gerepareerd. „Ineens was daar het besef dat onderhoud aan infrastructuur constant moet gebeuren, en dat dit in Italië bepaald geen kracht was geweest”, zegt Crispino. Er kwam ook een nieuw nationaal veiligheidsagentschap, dat toezicht houdt op beheerders van bruggen, tunnels en wegen. „Natuurlijk had dat allemaal veel eerder moeten gebeuren. Maar de tragedie in Genua heeft het geweten van beleidsmakers wel wakker geschud.”