Macron: Europa moet onafhankelijker en soevereiner worden

De Franse president Emmanuel Macron wil niet enkel de regels volgen, hij wil de regels máken. Dat kwam hij dinsdagmiddag vertellen in het Nexus-instituut in Den Haag. De speech ging in essentie over het belang dat Macron hecht aan sterker, economisch onafhankelijker Europa. Een Europa dat niet als een vaan in de wind meebeweegt met de grillen van machtsblokken China en de VS.

Het was géén Sorbonne 2.0. Anders dan de veel geciteerde toespraak die Macron kort na zijn eerste verkiezing in 2017 hield voor studenten van de Universiteit Sorbonne in Parijs, kwam de Franse president ditmaal niet met baanbrekende ideeën voor de Europese Unie. De grote visies en gezwollen taal waar Macron om bekend staat waren aanwezig, maar zij waren gegoten in een bekend scenario.

Macron vertelde in Den Haag over het belang dat hij hecht aan Europese soevereiniteit – hét sleutelwoord van het gehele staatsbezoek, waarvoor de president twee dagen in Nederland is. Ingeleid door Franse chansons en geflankeerd door vier vlaggen (van Frankrijk, Nederland, de Europese Unie én het Nexus-instituut) sprak hij ruim een uur over de noodzaak voor Europa om onafhankelijker te worden en wat er volgens hem nodig is om dat te bereiken.

De speech had een economische inslag: de president sprak onder meer over de waarde van de Europese interne markt en over de noodzaak van een EU-breed industriebeleid en over de bescherming van Europese bedrijven tegen concurrentie. Ook stelde hij dat bedrijven uit andere landen waar Europa mee samenwerkt, langs dezelfde meetlat moeten worden gelegd, onder andere als het gaat om klimaatwetgeving.

„We moeten niet terugvallen op protectionisme, dat zou niet logisch zijn”, aldus de president. In plaats daarvan moet Europa volgens hem werken aan „vergaande economische zekerheid (…) die onszelf, onze identiteit kan beschermen”.

Lees ook: De Franse pracht en praal is moeilijk te evenaren, maar Nederland doet z’n best bij bezoek Macron

Nu geen woord over Taiwan

Eén onderwerp bleef opvallend onbesproken: de oplopende spanningen tussen de Verenigde Staten en China omtrent Taiwan. In het paasweekend was een kleine storm opgestoken over een opmerking van Macron tegenover de Franse zakenkrant Les Échos en nieuwssite Politico. In een gedeeld interview tijdens zijn staatsbezoek aan China had hij gezegd dat Europa zich niet als een „vazal” moest laten meesleuren in de escalatie tussen de grootmachten over Taiwan.

„De vraag die ons Europeanen wordt gesteld is de volgende: hebben we er belang bij om het onderwerp Taiwan te versnellen? Neen”, zei hij volgens de Franse krant. „Het ergste zou zijn te denken dat wij Europeanen op dit punt zouden volgen en ons zouden aanpassen aan het Amerikaanse ritme en een Chinese overdreven reactie. Waarom zouden we het tempo volgen dat door anderen is gekozen? […] Wij Europeanen moeten wakker worden. Onze prioriteit is niet om ons aan te passen aan de agenda van anderen in alle regio’s van de wereld.”

De uitgesproken Republikeinse senator Marco Rubio vroeg zich op Twitter meteen gepikeerd af of Macron namens Europa spreekt. Als dat zo is, dan moeten de VS zich richten op Taiwan en Oekraïne maar aan Europa overlaten, sneerde hij. Een parlementariër uit Litouwen verweet Macron „geopolitieke blindheid”; voor de premier van Polen is de alliantie met de VS het „onbetwistbare fundament” onder de Europese veiligheid.

Een mislukte politicus

De Süddeutsche Zeitung schreef dat Macron voor zijn vertrek naar Beijing in Frankrijk al als een mislukte politicus te boek stond door de sociale crisis die daar is ontstaan sinds hij zijn impopulaire pensioenhervorming doordrukte, maar dat hij nu ook internationaal zijn bankroet over zichzelf had afgeroepen. Volgens Le Figaro is de uitspraak net zo erg als Macrons opmerking in 2019 dat de NAVO „hersendood” is.

Macron zei níet dat Frankrijk of Europa de VS niet zouden volgen, mocht China Taiwan inpalmen. Wél vroeg hij zich hardop af of Taiwan wel een Europese kwestie behoort te zijn. Het is de vraag of het wel zo slim is om in China hardop te filosoferen over de Europese positie in een steeds heikelere Amerikaans-Chinese controverse als je je net drie dagen hebt laten onthalen op een staatsbezoek.

Impliciet kwam de president in Den Haag wél terug op zijn gewraakte woorden. Hij onderstreepte tweemaal het belang van goede en betrouwbare bondgenoten, met wie „in de geest van openheid en partnerschap” moet worden samengewerkt. „We moeten onze bondgenoten niet schuwen. […] Maar we moeten streven om de makers van regels te zijn, niet slechts degenen die die regels volgen.”

Lees ook: Met charme en strengheid praat Europees duo in op Xi Jinping

Verstoord door demonstranten

Hoewel Parijs in Den Haag ver weg voelt en Macron waarschijnlijk hoopte de nationale problemen even achter zich te laten, liet een aantal demonstranten dat niet gebeuren. Toen Macron het woord wilde nemen in Den Haag, schreeuwden ze vanuit de zaal de president in het Engels toe dat hij „de miljoenen demonstranten op de [Franse] straten” niet moest vergeten. Ze vroegen ook aandacht voor Macrons, in hun ogen, gebrekkige klimaatbeleid. Op een groot doek werd hij „de president van het geweld en de hypocrisie” genoemd.

Macron, die fikse kritiek gewend is, leek nauwelijks aangedaan door de actie en wachtte tot de beveiliging de demonstranten verwijderde. Om vervolgens flauwtjes te zeggen dat hij graag over klimaat en de pensioenhervorming praat, maar nu in Den Haag was „om over Europa te praten”.

Macron pleit al jaren voor een zelfstandige Europese positie op het wereldtoneel. Europa moet zich de instrumenten verschaffen om zelfstandig zijn belangen te behartigen op een groot aantal terreinen: defensie, energie, economie, technologie. Europa, kortom, moet strategisch autonoom worden.

Lees ook: Macron op staatsbezoek: nauwere band met Frankrijk tekent nieuwe tijd

Op bondgenoot VS werkt het begrip strategische autonomie – zeker in NAVO-verband – als een rode lap. Amerikaanse politici zien het als een belediging, als een onderwaardering van de steun waarmee de VS Europa al decennia terzijde staan. Politici die vóór Europese zelfstandigheid zijn, maar uitdrukkelijk niet anti-Amerikaans willen overkomen spreken daarom liever over ‘open strategische autonomie’ of over ‘strategische soevereiniteit’. De Chinese president Xi Jinping komt het daarentegen uitermate goed van pas als hij Europa kan losweken van aartsrivaal VS. Xi was dan ook vol lof over het Europese streven naar ‘strategische autonomie’, toen hij Macron te gast had.

De zoektocht naar de juiste houding tegenover China gaat deze week verder. Zowel EU-buitenlandchef Josep Borrell als de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, Annalena Baerbock worden de komende dagen in Beijing verwacht.