‘De VN moeten niet pas een missie naar Tsjaad sturen als de oorlog is uitgebroken’

Jan-Christian Gordon Kricke. „Onthoud zijn naam als een vriend van ons volk.” Het is een kort bericht vrijdagavond op de sociale media van Succès Masra, Tsjaads vermaardste oppositiepoliticus, aan zijn tienduizenden volgers. Het volgde op een al net zo summier statement van Tsjaads militaire leiders die avond: de Duitse ambassadeur, sinds 2021 in Ndjamena gestationeerd, werd daarin medegedeeld dat hij 48 uur had om het Centraal-Afrikaanse land te verlaten.

Volgens de autoriteiten zou Kricke zich „onbeleefd” en „diplomatiek-onwaardig” hebben gedragen. Diplomatieke bronnen in Ndjamena geven een andere lezing: Kricke maakte zich onpopulair met zijn kritiek op de militairen die twee jaar terug de macht grepen na de plotse dood van president-krijgsheer Idriss Déby. Alle macht ligt nu bij diens zoon, de 39-jarige generaal Mahamat Idriss Déby Itno. De transitie, die 18 maanden zou duren, werd in oktober met 24 maanden verlengd.

Lees ook: Krijgsheren en rebellen verzoenen zich in Tsjaad – maar niet allemaal

Kricke zou in klare taal zijn zorgen hebben geuit over het uitblijven van verkiezingen en over het gebrek aan transparantie rond het onderzoek naar 20 oktober vorig jaar, toen een demonstratie van de oppositie bloedig werd neergeslagen. Volgens Tsjaads Nationale Mensenrechtencommissie zijn zeker 128 demonstranten gedood. De demonstratie was mede georganiseerd door Masra, voorman van Les Transformateurs.

„Ambassadeur Kricke wordt door de junta verwijderd, omdat hij hen eraan herinnert dat zijn land niet deze dynastie, maar een democratie zal steunen”, schreef Masra. Het is het soort boodschap waar de 39-jarige oppositieleider op aandringt bij ‘de rest’ van de internationale gemeenschap, vertelde Masra een week eerder telefonisch aan NRC. De politicus, die zijn carrière begon als econoom, spreekt vanuit Washington, waar hij sinds enkele maanden verblijft.

Tijdelijk, zegt Masra. Voor zijn veiligheid, maar óók om de internationale gemeenschap ‘wakker te schudden’. Zijn frustratie richt zich vooral op de Afrikaanse Unie en Frankrijk, de oud-kolonisator waarmee de banden nooit werden verbroken. Voor Tsjaad geen harde kritiek en sancties zoals in Mali en Burkina Faso, waar militairen eveneens de macht grepen. Sterker: na het overlijden van Déby reisde president Macron persoonlijk naar Ndjamena om zijn steun aan diens zoon te betuigen. Later kwam hij daar iets op terug, door te zeggen geen „dynastieke machtsoverdracht” te steunen. Maar bij die woorden bleef het.

„Al wat we horen en lezen zijn toespraken en persberichten waarin ‘bezorgdheid’ wordt geuit over de situatie in Tsjaad. Dat is geen retoriek meer. Wij Tsjadiërs, en ik zou zelfs zeggen de meerderheid van de Afrikanen, zijn dat beu. Daarom zeggen we tegen onze partners: als ze écht pro-democratie zijn, dan moeten ze dat in hun daden laten zien.”

Aan wat voor daden denkt u?

„Wat we nodig hebben en waar we steeds om vragen is een akkoord voor democratie en nationale verzoening dat door de Verenigde Naties wordt gedragen en gecontroleerd. De VN moeten zich als een preventieve macht opstellen, met een missie die niet pas naar Tsjaad wordt gestuurd wanneer de oorlog al is uitgebroken, zoals in Soedan. Dat is de kant die we nu opgaan.”

U komt net terug uit New York, waar het VN-hoofdkwartier staat. Wat zegt men daar tegen u?

„Laten we het niet hebben over wat tegen mij wordt gezegd, want alles is wel gezegd. En niet alleen tegen mij. Tsjaads partners hebben publiekelijk allemaal verklaard dat de transitie niet langer dan achttien maanden mocht duren. Dat ze een dynastieke opvolging niet zouden steunen. Waar zijn we nu? De transitie is verlengd en Déby mag meedoen aan de verkiezingen. En niemand die wat doet.

„We wijzen landen op deze tegenstrijdigheden. Als ze het Tsjadische volk niet steunen in hun roep om democratie, dan betekent het dat ze voor het wreedste en gewelddadigste kamp hebben gekozen. Tsjadiërs zullen daaruit hun lessen trekken.”

Velen in Tsjaad zijn ervan overtuigd dat de Franse regering de jonge Déby uit de wind probeert te houden vanwege de Franse belangen in het land, waaronder de steun van Déby senior in hun strijd tegen jihadisten in de Sahel. Na het gedwongen vertrek van de Duitse ambassadeur afgelopen weekend ging op sociale media dan ook al snel het gerucht rond dat zijn Franse collega daar iets mee te maken zou hebben. Noch de Franse ambassade, noch de Amerikaanse en Europese missie hebben vooralsnog op Kricke’s vertrek gereageerd.

Het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken noemde het besluit tegenover persbureau Bloomberg ,,volstrekt onbegrijpelijk”. Duitsland heeft dinsdagavond in een reactie de ambassadeur van Tsjaad in Berlijn uitgewezen.

Waarom denkt u dat internationaal niet harder tegen de Tsjadische autoriteiten wordt opgetreden?

„Dat is een vraag die alle Tsjadiërs zich stellen. Toen president Macron destijds naar Ndjamena kwam, was hij helder in zijn woorden. Nu is hij stil. Net zoals ook anderen zwijgen. Waarom? Laat het ze hardop zeggen. Dat de Afrikaanse Unie destijds geen sancties oplegde, is omdat Frankrijk hen diplomatiek onder druk zette om met een transitieproces van achttien maanden akkoord te gaan. Vandaag moeten zij allen hun verantwoordelijkheid nemen.”

Lees ook: In Tsjaad lijkt ‘kans op een echte democratie’ verspeeld

Zonder u bij naam te noemen beschuldigde president Déby u en andere demonstranten ervan op 20 oktober een staatsgreep te hebben willen plegen.

„Recent is gratie verleend aan 259 demonstranten die op die dag zijn opgepakt. In de aankondiging werd met geen woord gerept over een staatsgreep, noch over een opstand, maar ging het over een attroupement, een ongeoorloofde menigtevorming. Terwijl mensen uit hun huis zijn gesleept. Uit ons partijkantoor. De Nationale Mensenrechtencommissie, die door de staat wordt benoemd, zegt zelf dat de veiligheidsdiensten verantwoordelijk waren voor het bloedbad.”

Daarbij, zegt Masra, hoe kun je spreken van een staatsgreep tegen een niet-verkozen regime?

Onder welke omstandigheden ziet u zichzelf terugkeren naar Tsjaad?

„Dat begint bij de inmenging van de VN, zodat we aan de voorwaarden kunnen werken voor onze deelname aan een werkelijk democratisch proces en niet aan een dynastiek proces. Onder Déby père, vader, hebben we dertig jaar gewacht op de terugkeer naar een democratie. Mijn generatie is niet van plan onder zijn zoon daar opnieuw mee te moeten beginnen.”