Kunst hoort niet thuis in het vakje nu-even-niet

En dan beland ik in een discussie over Doctor Zhivago. Die film, ja. De klassieker uit 1965. Kan die, gezien de gruwel in Oekraïne, nog vertoond worden? Men is het er met een paar groepsmailtjes vrij snel over eens. Nee, dat is geen goed idee. Waarom niet? Welnu, de film is ongepast Russisch-romantisch gezien de oorlog in Oekraïne.

Ik zie het gesprek, tussen mensen die ik hoog heb zitten, pas achteraf. Ik laat mijn bezwaren toch maar weten. Het blijft stil. Geen antwoord. Wat deed ik verkeerd? Had ik een disclaimer moeten geven? Had ik nadrukkelijk moeten melden dat ik natuurlijk Poetins weerzinwekkende terreur tegen Oekraïne van A tot Z en terug afwijs?

Intussen is het definitief: Doctor Zhivago is in het vagevuur geparkeerd. Maar waarom? Ja, hij is uitbundig romantisch, dat klopt. Maar is dat een reden?

Eerst was er de roman van Boris Pasternak – hij kreeg er de Nobelprijs voor literatuur voor (1958), die hij van het sovjetregime mocht erkennen noch in ontvangst gaan nemen. Het woord cancellen bestond nog niet. Maar hem overkwam het, via een wurgende lastercampagne van staatswege. Moet Pasternak nu opnieuw afgewezen worden? Juist niet, zou ik zeggen en hetzelfde geldt voor de film. Die is trouwens Amerikaans en hartstikke Hollywood. Regie van David Lean. Met Julie Christie en Omar Sharif. Maar inderdaad, hij gaat over een gepassioneerde verhouding. Bontmutsen. Arreslee. Een veld vol narcissen. Maar hij vertelt óók over het vermalen van gewone mensen met allemans-verlangens door oorlog en politiek en blind geweld, nu ja, wat er nu met Oekraïners gebeurt.

Lees ook de column van Coen van Zwol: Liever geen boycot van Russische film

Als Doctor Zhivago als ongepast Russisch-en-romantisch terzijde geschoven kan worden, dan begin ik te vrezen voor Tsjechov. De Kersentuin. De Drie zusters met hun kansloze verlangens, vervat in de jammerkreet: „Naar Moskou…” Kán dat nog? En Petipa’s ballet Het zwanenmeer? Mag dat alleen nog op soldatenlaarzen?

Censuur, cancellen, dat doen Poetin-Russen. Wij in West-Europa doen dat niet, lijkt me. Wij kunnen die Russen inwrijven dat zij kunnen censureren wat ze willen maar dat wíj uitbundig hún kunstenaars vieren.

Ik heb het moeilijk met de golf activisme die kunst en cultuur uit Rusland in het vakje nu-even-niet schuift, omdat het „niet goed voelt”. Wat is dat voor denkraam? En: hoe stel ik me daartegen teweer? Daarvoor moet ik bij de Russen zijn. Bij de absurdisten. Bij Daniil Charms bijvoorbeeld. Die ontregelde met elke regel die hij schreef: „Er was eens een kraai en die had vier poten. Eigenlijk had hij vijf poten, maar het heeft geen zin het daarover te hebben.” Of bij de Vlamingen. Kamagurka en Herr Seele spelen de voorstelling The Return of the Comeback. Kolder, grappig, maar ik zit ook mijn ongemak weg te lachen. Flauw? Ja. En eng. Ik zit te lachen om wolven in zachte kleren.