Marco Cappato tijdens een hoorzitting van het Constitutionele hof over euthanasie in september 2019. Het hof oordeelde dat hulp bij zelfdoding in sommige gevallen niet strafbaar is.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Marco Cappato Opnieuw is een Italiaanse vrouw naar Zwitserland gereisd om te sterven, omdat zij in Italië geen medische hulp daarbij kon krijgen. Ze riep vooraf de hulp in van Marco Cappato, die zich al twintig jaar inzet voor de legalisering van euthanasie.
‘Mijn lijf is een kooi geworden. Ik ben op geen enkel vlak nog autonoom, ik controleer alleen nog mijn gedachten.” Dat schreef Paola R., een 89-jarige vrouw uit het Noord-Italiaanse Bologna, die leed aan parkinson, onlangs in een brief. Op 8 februari kreeg ze medische hulp die aan haar lijden en leven een einde maakte, maar daartoe moest ze een dure reis naar Zwitserland ondernemen. Felicetta Maltese en Virginia Fiume, de twee vrouwen die haar daarheen hebben gebracht, gaven zich bij hun terugkeer in Italië aan op het politiebureau. Ze riskeren vijf tot twaalf jaar gevangenisstraf.
Politiek activist Marco Cappato, met wie Paola R. eerst contact had gelegd, ging met Maltese en Fiume mee naar de politie. Ook al was hij niet met hen meegereisd naar Zwitserland, toch gaf Cappato zichzelf ook aan, als vertegenwoordiger van een organisatie die informatie en bijstand verstrekt aan mensen die medische hulp vragen bij hun vrijwillige dood.
Al twintig jaar is Cappato in Italië een bekende voorvechter van het recht op euthanasie. Door terminaal zieke patiënten naar Zwitserland te begeleiden, doelbewust de Italiaanse wet te overtreden en zichzelf daarna aan te geven bij de politie, willen Cappato en andere vrijwilligers zoals hij in Italië een grondig debat over het levenseinde op gang brengen – in de hoop dat dit uitmondt in legalisering van euthanasie.
Door jullie activisme zette Italië al stappen in de richting van legalisering. Maar de regels zijn complex. Wat mag er nu, en wat niet?
„Actieve euthanasie, zoals in Nederland, waarbij een arts de patiënt een dodelijk medicijn toedient, mag niet in Italië. De zieke mag wel een behandeling weigeren of die laten onderbreken, met de dood als gevolg. Tot slot is in Italië sinds 2019 onder strikte voorwaarden ook hulp bij zelfdoding mogelijk. In bepaalde gevallen mag de patiënt hulp krijgen bij het sterven door zichzelf een middel toe te dienen.”
Wat zijn die strikte voorwaarden?
„De patiënt moet zich volledig bewust zijn van zijn beslissing, er moet sprake zijn van ondraaglijk lijden en van een onomkeerbare gezondheidstoestand, én de zieke moet afhankelijk zijn van behandeling om in leven te blijven. Zijn die voorwaarden niet ingelost, dan staat op hulp bij zelfdoding nog altijd tot twaalf jaar gevangenisstraf. Artsen die patiënten een dodelijk medicijn toedienen, riskeren tot vijftien jaar cel.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/06/data87170306-5dce91.jpg)
Als hulp bij zelfdoding onder die voorwaarden al kan, waarom begeleiden jullie dan toch nog patiënten naar Zwitserland?
„Omdat die laatste voorwaarde – dat je in leven gehouden moet worden door een behandeling – bij voorbaat een heleboel aanvragen kansloos maakt. In Nederland komt twee derde van de euthanasieaanvragen van terminale kankerpatiënten, die niet afhankelijk zijn van een behandeling die hen in leven houdt. In Italië zouden zij dus niet in aanmerking komen voor hulp bij zelfdoding. Hoewel er in Zwitserland ook geen actieve euthanasie mogelijk is met de hulp van een arts, bestaat die laatste voorwaarde er niet.”
„Hulp bij zelfdoding is in Zwitserland een gangbare praktijk, maar er is voor Italiaanse patiënten wel een hoge financiële drempel. Zij moeten voor de reis en voor hun opname in een Zwitserse kliniek 10.000 tot 12.000 euro ophoesten. Slechts een kleine elite heeft zo toegang tot een waardig levenseinde.”
Hebt u een idee hoeveel Italianen jaarlijks euthanasie of hulp bij zelfdoding zouden wensen?
„Neem de Nederlandse cijfers, vermenigvuldig ze met 3,3 en je krijgt een ruw beeld van hoeveel Italianen het betreft. Het gaat mogelijk om meer dan twintigduizend mensen per jaar. [In Nederland vroegen 7.666 mensen in 2021 hulp bij zelfdoding of euthanasie, en Italië telt 3,3 keer zo veel inwoners.] Daarbij is de groep Italianen die enkel informatie willen, nog eens twee tot drie keer zo groot. Dat zijn mensen die uiteindelijk misschien niet voor euthanasie zouden kiezen, maar zich rustiger zouden voelen als ze wisten dat ze de keuze hadden.”
Geregeld wordt u aangevallen, en krijgt u te horen dat u niet zo trots moet zijn dat u mensen helpt om uit het leven te stappen.
„Een frontale aanval schrikt me niet af, debat is juist gezond. Veel akeliger vind ik de stilte. Dat is de strategie die onze tegenstanders het liefst kiezen. Partijvoorzitters ter rechter- en linkerzijde doen er alles aan om een debat in het parlement te vermijden, en de Italiaanse media gaan daarin mee. Ze brengen netjes verslag uit over elke patiënt die wij begeleiden, en klaar. Op tv worden partijvoorzitters niet gevraagd toe te lichten hoe zij hierin staan, er is in Italië over dit thema geen confrontatie van ideeën en opvattingen.”
Waarom niet? Is de invloed van het Vaticaan nog steeds zo groot en zijn de Italianen op dit vlak nog te katholiek?
„De weerstand zit niet bij het volk. Peilingen wijzen er telkens op dat acht op de tien Italianen vóór legalisering van euthanasie zijn. De vijandigheid zit bij de bestuurlijke klasse, bij partijen en mediabedrijven, bij de grote machtsstructuren. Het valt het Vaticaan niet te verwijten dat actieve euthanasie niet mogelijk is in Italië, dat is de verantwoordelijkheid van de partijen.”
Als 80 procent voor euthanasie is, dan zijn daar toch ook veel katholieke stemmen bij?
„Dat klopt. Katholieken zijn niet per se tegen euthanasie. Het Vaticaan beïnvloedt geen stemmen in Italië, maar wel netwerken, macht, banken, financieringen. De handrem die de partijen aantrekken verklaar je nog het best met hun angst om de goedkeuring te verliezen van de heersende machten die verbonden zijn met het Vaticaan.”
Hoe zou u Italië beschrijven op medisch-ethisch vlak?
„Chiaroscuro (clair-obscur), tegelijk donker en licht. De pil is legaal, net als abortus, al wordt de toegang ertoe belemmerd. Italië is niet het meest open en geavanceerde seculiere land, en toch zijn er hier al vroeg belangrijke individuele vrijheden afgedwongen. Scheiden werd legaal in 1970, abortus in 1978 en al sinds 1982 kan iemand in Italië wettig van geslacht veranderen.”
Euthanasie zit daar nog niet bij. Hoe blikt u terug op twintig jaar campagne?
„In 2017 begeleidde ik Fabiano Antoniani, bekend als dj Fabo, naar Zwitserland. Fabo was door een ongeval blind en verlamd. Hij werd in leven gehouden. Iemand in zijn toestand kan in Italië inmiddels op legale wijze hulp krijgen om uit het leven te stappen, zonder eerst naar het buitenland te hoeven gaan. Ik denk dat Fabo gelukkig zou zijn dat zijn strijd dat heeft opgeleverd.”
„De mensen die ik heb begeleid, waren niet wanhopig. Ik herinner me hun goede humeur, hun grappen en hun ironie. Ze hadden het gevoel dat ze hun leven hadden volbracht en ze waren sereen. De omgang met deze stuk voor stuk bijzondere mensen heeft me veel geleerd over onze relatie met de dood.”
