Gaat de Wagnergroep in de ogen van Moskou te veel zijn eigen gang?

De openbare communicatie tussen het Kremlin en Jevgeni Prigozjin gaf de afgelopen maanden al weinig blijk van hoffelijkheid of wederzijds respect, maar de relaties tussen de machthebbers in Moskou en de baas van de Wagnergroep, het huurlingenleger dat namens Rusland oorlog voert in het oosten van Oekraïne, verslechteren zienderogen. Dinsdag, de dag waarop president Poetin de toespraak hield waar heel Rusland reikhalzend naar had uitgekeken, was Prigozjin niet alleen een van de weinige afwezige Russische coryfeeën in Moskou, hij had zelfs niet eens geluisterd naar zijn opdrachtgever.

Integendeel, Prigozjin gebruikte de dag om de Russische defensietop er publiekelijk van te beschuldigen dat zijn troepen bewust het hoogst noodzakelijke oorlogsmaterieel wordt onthouden. Zelfs meer dan dat.

„Het hoofd van de generale staf en de minister van Defensie geven links en rechts orders waarin niet alleen geen munitie moet worden gegeven aan Wagner, maar ook geen ondersteuning bij luchttransport”, klaagde Prigozjin in een verklaring. Zelfs scheppen waarmee zijn mannen aan het front loopgraven kunnen graven werden niet meer gestuurd, zei Prigozjin.

Hij noemde dat „directe tegenwerking” en „niets minder dan een poging om Wagner te vernietigen”. Hij vergeleek het zelfs met „verraad”, en dat op het moment dat honderden van zijn strijders „vechten voor Bachmoet”. Volgens hem sterven zijn soldaten „als vliegen”, doordat ze onvoldoende uitgerust worden door Moskou.

Status

De tirade van Prigozjin is een nieuwe stap in een patroon dat sinds de invasie in Oekraïne steeds zichtbaarder is geworden. De voormalige restaurantmagnaat en cateraar van het Kremlin, daarom bijgenaamd ‘Poetins chef’, kan het al maanden vele gradaties bonter maken dan andere landgenoten, als het gaat om kritiek leveren op de Russische regering.

Dinsdag reageerde het Russische ministerie van Defensie met een verklaring waarin Prigozjin of diens Wagner zelf niet werden genoemd, maar waarin beschuldigingen over het tegenhouden van munitie „absoluut onwaar” werden genoemd.

Eerder in de oorlog liet Prigozjin zich al verschillende keren uiterst kritisch uit over de Russische defensietop en de verantwoordelijke generaals – die hij regelmatig ‘incompetentie’ verweet – en het gebrek aan militaire successen van het Russische leger in Oekraïne.

Jevgeni Prigozjin in 2017. Foto Sergei ILNITSKY AFP

Veel openbare respons krijgt Prigozjin vooralsnog niet. Integendeel, ook in eerdere verklaringen van het ministerie van Defensie werd de naam van de Wagnergroep of zijn baas zorgvuldig vermeden. De ingetogen houding van Moskou jegens Prigozjin heeft vermoedelijk vooral te maken met de prestaties die zijn Wagner-strijders sinds de Russische invasie in Oekraïne op het slagveld hebben geleverd. Met name in Bachmoet, de stad in de Donbas die al sinds de zomer wordt belegerd door Wagner-huurlingen, maar die nog altijd in handen is van de Oekraïense strijdkrachten. Die strijd geeft Prigozjin onder fervente volgers van de dagelijkse oorlogshandelingen een zekere status als krijgsheer.

Lees ook: Wie is de Russische krijgsheer Prigozjin die angst zaait in Oekraïne – en in Rusland?

Toegeven

Prigozjin lijkt van de ‘Slag om Bachmoet’ een levensproject te hebben gemaakt. Een „centrum van het oostfront”, noemde hij het eerder. Het Kremlin kan niet anders dan toegeven dat de militaire resultaten van de Wagnergroep het afgelopen half jaar, vanuit Russisch oogpunt, een van de weinige lichtpuntjes zijn geweest. Waar de Russische strijdkrachten na de zomer van 2022 volop in de verdediging werden gedrongen en zelfs op de vlucht sloegen, van Charkov in het noorden tot Cherson in het zuiden, bleven de troepen van Prigozjin Bachmoet belegeren. En Wagner veroverde het mijnstadje Soledar, even naar ten noorden van Bachmoet. Het was het eerste Russische militaire succesje in maanden. Inmiddels schuift ook in Bachmoet de frontlijn stukje voor stukje op, soms met enkele tientallen meters per dag, soms met een half industrieterrein of een huizenblok – maar steeds in Russisch voordeel.

Het maakt de stad tot een van de schaarse plekken langs de honderden kilometerslange frontlijn waar een Russische militaire doorbraak reëel lijkt.

Voor president Poetin zou verovering van de stad, zeker deze week, een jaar na de invasie, een zeer welkome opsteker zijn, als symbool van de voortvarende uitvoering van zijn ‘speciale militaire operatie’.

Toch is duidelijk dat Moskou in zijn maag zit met de machtsstrijd tussen de reguliere Russische strijdkrachten en het privéleger van de Wagnergroep. Prigozjin lijkt, gesteund door zijn relatieve successen, steeds meer een hoofdrol op te eisen, terwijl Moskou zelden direct verwijst naar de Wagnergroep, die alleen al in de Donbas over zo’n vijftigduizend soldaten zou beschikken.

Dat deed Poetin ook dinsdag niet in zijn toespraak, maar hij leek er wel te naar verwijzen toen hij zei dat de interne machtsstrijd moet eindigen. „We moeten af – en ik wil dit onderstrepen – van alle interdepartementale tegenstrijdigheden, formaliteiten, animositeit, misverstanden en andere nonsens”, zei Poetin.

Concurrent

De emotionele uitspraken van Prigozjin aan het adres van Moskou, vaak doorspekt met uiterst grof taalgebruik, illustreren de spanningen tussen Wagner en de officiële Russische strijdkrachten. De Wagnergroep heeft geen wettige basis in Rusland, dat privélegers officieel verbiedt. Daardoor is de status van Prigozjin en zijn feitelijk illegale militaire onderneming al vanaf het begin onduidelijk.

De vraag is ook voor Moskou hoe ver het Prigozjin en de Wagnergroep kan laten gaan als onderdeel van de strijdkrachten. Het huurlingenleger stond al vóór zijn offensieven in de Donbas bekend om zijn gewelddadige excessen en zou op den duur een bedreiging kunnen vormen voor het reguliere Russische leger.

Zolang Prigozjin en zijn officieuze, parallelle leger handelen in het belang van Moskou gaat dat goed, maar sommige experts vragen zich af of de Wagner-voorman zich zo langzamerhand niet te veel ontpopt als concurrent van het Kremlin.

In een mogelijke aanwijzing dat Moskou de regie rond Wagner strakker in handen wil nemen, stopte Prigozjin eerder dit jaar al met het recruteren voor zijn leger in Russische gevangenissen. Wagner gebruikte de afgelopen maanden vele duizenden ex-gedetineerden, vaak als ‘kanonnenvoer’ bij bloedige aanvalsgolven op de Oekraïense stellingen bij Bachmoet. De mogelijkheid bestaat dat het ministerie van Defensie met een stop op de aanwerving van criminelen de macht van Prigozjin enigszins wil beteugelen.