Artificial Intelligence art: Maak je eigen astronaut in de stijl van Rembrandt

In de roman 1984 van George Orwell hoort hoofdpersoon Winston door een open raam een vrouw een liedje zingen. Het is een liedje gemaakt door een machine, die Orwell de ‘versificator’ noemt. Er is geen mensenhand aan te pas gekomen. Lelijke muziek, vindt Orwell. Maar de vrouw zingt het zo mooi dat het bijna draaglijk is. Schoorvoetend geeft hij het toe. Dat lied is hoop in Orwells dystopie. De zingende vrouw krijgt van de schrijver geen naam, ze is oud, dik en lelijk. Is ze daarnaast ook een kunstenaar? Orwell denkt van niet. Ik denk er nog even over na.

Want ik moest aan deze vrouw – laten we haar Eve noemen, naar de eerste vrouw uit de bijbel en naar die eerste vrouw genoemde robot in Pixars tekenfilm Wall-E – denken toen ik voor het eerst het computerprogramma Dall-E opende (genoemd naar kunstenaar Dali). Dall-E is een wonder in de vorm van een computerprogramma dat tekst in beeld kan omzetten. Tik bijvoorbeeld ‘astronaut op een paard’ en er verschijnt na een paar seconden inderdaad een astronaut op een paard. Ook het genre kun je aangeven: moet het een getekende, een geschilderde of een gefotografeerde astronaut op een paard zijn? En daarbinnen zijn nog legio variaties mogelijk: geschilderd in de stijl van Van Gogh of Rembrandt en nog veel meer. De mogelijkheden zijn duizelingwekkend.

Dall-E is naast Midjourney en Stable Diffusion een van de Artificial Intelligence art generators die vorig jaar furore begonnen te maken. Ze beschikken over een enorm reservoir op het internet verzamelde beelden die een algoritme op allerlei mogelijke manieren kan combineren. Ze lijkt daarin op de chatbot ChatGPT, een al even ongelooflijk programma dat met behulp van AI van een paar woorden een leesbare tekst kan brouwen. „Schrijf een essay over Dall-E, artificial intelligence, Vermeer en citroenen”, vroeg ik aan de chatbot, want ik was bezig op Dall-E stillevens met citroenen in de stijl van allerlei kunstenaars te maken. Dall-E kwam met deze suggestie: „Met Dall-E is het mogelijk om afbeeldingen in de stijl van Vermeer te genereren door een tekstbeschrijving van de gewenste afbeelding te geven en Vermeer als gewenste stijl te selecteren. Een beschrijving als ‘een citroen op een tafel met licht dat door een raam naar binnen valt’ zou bijvoorbeeld kunnen worden gebruikt om een beeld te genereren in de stijl van Vermeer, waarbij de citroen en tafel zeer realistisch gedetailleerd worden weergegeven en het licht en de schaduwen van de scène vastgelegd met hetzelfde niveau van vaardigheid als in een van Vermeers eigen schilderijen.”

Voilà. Saai maar waar. Waarschijnlijk.

Het variëren van de opdracht leverde steeds een iets andere tekst op, al nam de robot mijn prompts soms wel heel letterlijk. De vraag om een lyrisch essay leverde een gedicht op, ongevraagd rijm. Ook Dall-E heeft het soms moeilijk met vragen die voor mensen eenvoudig lijken. De chatbot kwam toen ik hem om een creatief essay vroeg waarin Vermeer en citroenen voorkwamen met de volgende suggestie: „Een voorbeeld van de creativiteit van Dall-E is het vermogen om een uniek beeld te genereren van een citroen met een menselijk gezicht, compleet met ogen, een neus en een mond, allemaal gevormd uit de textuur en vorm van de citroen zelf. Dit type creatieve uitvoer wordt mogelijk gemaakt door Dall-E’s geavanceerde machine learning-algoritmen, die in staat zijn om enorme hoeveelheden gegevens te analyseren en te verwerken om nieuwe en vindingrijke ideeën te genereren. In het geval van de citroen met een menselijk gezicht kon Dall-E putten uit zijn kennis van menselijke gelaatstrekken en zijn begrip van de eigenschappen van citroenen om een beeld te genereren dat zowel visueel opvallend als zeer fantasierijk is.”

Vanzelfsprekend nam ik de proef op de som. Maar met Dall-E was het veel moeilijker om zo’n citroenhoofd te generen dan de chatbot deed voorkomen. Een citroen met een menselijk gezicht was vooral een citroen naast een menselijk gezicht. Pas toen ik het woord surrealisme toevoegde ging het ergens op lijken. En pas toen ik de citroen een selfie liet nemen in de stijl van Magritte kwam er echt een citroen met een menselijk gezicht. Charles Philipon deed het in de 19de eeuw vast sneller en beter, met zijn karikatuur van koning Louis Philippe die in een peer verandert. Maar hij kon dan ook tekenen. Ik niet.

Kunst voor citroenen

But is it art?

Dat is voor velen die met AI-kunst geconfronteerd worden de hamvraag.

Who cares?

Als de versificator een mooi lied oplevert, kan het dan schelen dat het met behulp van een machine is gemaakt? Misschien ontstaat er wel een nieuw soort kunstenaar, een kunstenaar die vooral goed is in het schrijven van prompts, de opdrachten voor de AI. Mijn gestuntel met de citroenen laat zien dat dat zo makkelijk nog niet is. Toen de Amerikaanse kunstenaar Karen X. Cheng voor Cosmopolitan de eerste met behulp van AI gemaakte cover van een tijdschrift maakte, in juni 2022, werd gepocht dat het slechts twintig seconde duurde om dit resultaat te behalen. Maar in werkelijkheid was de kunstenares, Karen X. Cheng, dagen bezig geweest om voor Dall-E de juiste prompt te schrijven. „Uren en uren van prompts genereren en verfijnen voordat je het perfecte beeld krijgt”, vertelt Cheng op LinkedIn. ‘A female astronaut walking on mars, digital art’ en ‘an astronaut with a feminine body walking on mars, digital art’ leverden niet het gewenste beeld op. Het was pas raak met: ‘A wide angle shot from below of a female astronaut with an athletic feminine body walking with swagger towards camera on mars in an infinite universe, synthwave, digital art’.

Derderangs surrealisme

Een soort goedkoop, derderangs surrealisme is voor leken het hoogste resultaat. Een speeltje dat snel verveelt. Hoeveel zeehonden à la het meisje met de parel en surfende muizen kun je verdragen? De website moedigt dat kermisachtige aan door dingen voor te stellen als een leunstoel in de vorm van een avocado of een schilderij in de stijl van Van Gogh van een American football speler. Met het surrealistische gezegde „zo mooi als de toevallige ontmoeting van een naaimachine en een paraplu op de snijtafel” kon het algoritme moeilijker uit de voeten. De snijtafel kwam allereerst niet door de ballotage van Dall-E. Het woord paste niet in hun ‘safe system’.

Ik kan niet wachten op de eerste AI meesterwerken

Ik was verbaasd dat ze dat hadden, want racisme en seksisme lijken in de algoritmes ingebakken te zijn. Witte mannen zitten vooraan in Dall-E. Als je niet expliciet om iets anders vraagt, is zelfs een citroen een witte man. Dikke oude vrouwen à la Orwells Eve zijn uit den boze. De app Lensa, vooral gebruikt voor het creëren van avatars van de gebruiker in bekende stijlen uit de populaire cultuur – een figuur uit Star Wars of Game of Thrones – maakte mij ongevraagd jonger en gaf me borsten zo pront dat je ze wel als wapen kunt gebruiken. De Amerikaanse kunstenaar Cindy Sherman lukte het met behulp van – vermoedelijk Lensa – afschuwelijke portretten te creëren, lelijk op allerlei manieren. Orwells Eve zou er blij mee zijn.

De Amerikaan Jason Allen werkte maanden met de AI Midjourney, wat onder meer resulteerde in het kunstwerk Théâtre D’opéra Spatial, dat hij op doek liet afdrukken en instuurde voor de Colorado State Fair’s fine arts competition in de categorie digitaal gemanipuleerde fotografie. Allen won de eerste prijs. Niet duidelijk is of alle juryleden op de hoogte waren van het maakproces. Hoe dan ook, veel critici vonden dat Allen vals had gespeeld: „het is alsof je aan een marathon meedoet in een Lamborghini”. Anderen wierpen tegen: waarom zou je in een koets rijden als er auto’s zijn? Een middenweg tussen al deze racebaan vergelijkingen: mensen rijden nog steeds paard. Ze zijn ook doorgegaan met het maken van schilderijen na de uitvinding van fotografie en film. En wat heeft dat niet een geweldige schilderijen opgeleverd.

Ik kan niet wachten op de eerste AI meesterwerken. Tot nu toe gaat het vaak om werken in de stijl van een ander, niet alleen van oude meesters als Van Gogh en Rembrandt, maar ook moderne meesters van digitale kunst als Greg Rutkowski, wiens werk in prompts het meest wordt genoemd (over copyright en betalingen is nog niets geregeld met de AI generatoren).

Voorlopers

AI-kunst heeft ondertussen ook al weer een lange eigen geschiedenis. Onder de voorlopers is er de Britse wiskundige Ada Lovelace, die in 1842 al een machine voorzag die niet alleen kon rekenen, maar allerlei problemen kon oplossen. Ze noemde dat „poëtische wetenschap”. De eerste echte AI-kunst werd in 1973 gemaakt door de Amerikaanse wetenschapper en schilder Harold Cohen, die het programma AARON zelfstandig abstracte kunstwerken liet generen. In 2015 ontwikkelde Alex Mordvintsev voor Google het programma Deep dream dat zelf visuele concepten doorgrondde en hybride afbeeldingen kon genereren op basis van een immense dataset, zoals een vishond en een kameelvogel. In 2018 voedde het Franse kunstcollectief Obvious een algoritme met 15.000 portretten afkomstig van WikiArt waarop het zijn eigen geschilderd portret maakte. Portrait of Edmond Belamy (die nooit heeft bestaan) werd geprint op doek en op een veiling bij Christies voor bijna een half miljoen dollar verkocht. De handtekening rechtsonder op het schilderij is een deel van het algoritme dat gebruikt werd om het schilderij te maken.

Niet alle kunstenaars gebruiken dus de datasets van grote bedrijven als Google of OpenAI, het bedrijf achter Dall-E en ChatGPT, dat de programma’s nu nog voorstelt als hulpmiddel. In het MOMA in New York is een werk te zien van de Turks-Amerikaanse kunstenaar Refik Anadol die afbeeldingen van 138.000 kunstwerken uit de collectie van het museum aan een computerprogramma voerde en dat programma genereert nu zijn eigen beelden op basis van deze collectie. „What would a machine dream about after seeing the collection of The Museum of Modern Art?” vroeg Anadol zich af. Hij gaf het werk de titel Unsupervised. Daar is de machine dus meer dan een hulpmiddel. Verschilt deze machine nou veel van de versificator uit 1984? Eve was toen nog nodig om het te zingen. Straks hoeven we alleen nog te luisteren. Of te kijken. Of misschien zelfs dat niet.