Israëlische raketafweer moet Duitsland behoeden voor Russische aanval

Als Pesach samenvalt met de ramadan is het altijd bal in Jeruzalem. Joodse en islamitische gelovigen drommen samen rond de Tempelberg en de spanningen lopen op. Eén vonkje bij de Al-Aksamoskee en het regent weer raketten op Israël – het afgelopen paasweekend vanuit Gaza, Libanon en Syrië. Israël toonde wederom het succes van zijn luchtafweer, die het de afgelopen decennia heeft geperfectioneerd.

Het hoogstandje van de Israëlische luchtafweer is het onderdeel Arrow – om ballistische raketten ver van hun doelen, zelfs buiten de atmosfeer, veilig te onderscheppen. Israël ontwikkelde dit systeem sinds de jaren tachtig met het Amerikaanse Boeing (en met Amerikaans belastinggeld) en heeft nu de derde versie in gebruik. Eerder weigerden Israël en de VS het systeem – met een prijskaartje van 3 miljard – om politieke of economische redenen te verkopen aan onder meer het Verenigd Koninkrijk, Turkije, Japan en India. Maar nu lijkt het erop dat Duitsland het gewilde systeem wél zal bemachtigen.

Tijdens een ongewoon bezoekje aan Washington, begin vorige maand, zou kanselier Olaf Scholz van president Joe Biden, na maanden aandringen, groen licht hebben gekregen. Hun ontmoeting duurde slechts een uur en ging niet gepaard met een persconferentie, maaltijd of ceremonie. Toen premier Benjamin Netanyahu twee weken later Berlijn bezocht, zei hij – nadrukkelijk vaag – dat Israël „natuurlijk” interesse heeft in de verkoop en dat Israël en Duitsland „het eens zijn over de weg daarnaartoe”. Over eventuele tegenprestaties van Duitse zijde is tot op heden niets bevestigd.

Gaten dichten

Duitsland, vanwege zijn geschiedenis beducht om het militaire voortouw te nemen, staat al langer onder druk om zijn verwaarloosde defensieapparaat op orde te brengen. Na de Russische aanval op Kyiv in februari vorig jaar beloofde kanselier Scholz als onderdeel van een ware Zeitenwende 100 miljard euro extra uit te trekken voor defensie.

Lees ook: Oekraïne is blij met toezegging over Patriots, maar Nederland moet ‘even slikken’

Bovendien beloofde Scholz eind augustus in een toespraak in Praag de leiding te nemen bij het dichten van de gaten in de Europese luchtafweer. Zes weken later tekende Duitsland met veertien andere landen, waaronder Nederland en het Verenigd Koninkrijk, hiertoe het zogenoemde European Sky Shield Initiative (ESSI). Onlangs sloten ook Denemarken en Zweden zich hierbij aan. De bedoeling is dat het resultaat van dit initiatief uiteindelijk wordt ondergebracht bij de NAVO.

De NAVO-missie die aangesloten landen moet verdedigen tegen ballistische raketten is officieel opgericht voor bedreigingen van buiten Europa. De missie is expliciet „niet gericht tegen Rusland en zal de Russische strategische afschrikking niet ondermijnen”, aldus de NAVO. De missie werd de afgelopen decennia opgetuigd met vooral het Iraanse raketarsenaal in het achterhoofd. Zo bedienen de VS twee Amerikaanse raketafweersystemen in Roemenië en Polen, gericht op Iran.

Formeel is de NAVO-missie ongewijzigd, maar de Russische oorlog in Oekraïne verandert alles. De Iskander-raketten die Rusland in Kaliningrad heeft gestationeerd, op ruim vijfhonderd kilometer afstand van Duitsland, hebben maar een paar minuten nodig om Berlijn te bereiken. Duitsland, dat bij zijn hulp aan Oekraïne altijd rekening houdt met de Russische toorn, staat in zo’n geval machteloos. Het Amerikaanse Patriot-luchtafweersysteem dat Duitsland heeft aangeschaft, is niet geschikt om ballistische raketten met een nucleaire, biologische of chemische lading in een vroegtijdig stadium te onderscheppen. De Israëlische Arrow 3 moet uitkomst bieden.

Cadeau aan Kyiv

Berlijn heeft de ambitie om zowel drie radars als het commandocentrum en verschillende lanceerinstallaties van de Arrow 3 te huisvesten. Het systeem zou ook omliggende landen moeten kunnen beschermen, als die tenminste een lanceerinstallatie stationeren. Als aanvulling op de Arrow (met een bereik tot honderd kilometer hoogte) en de Patriot (bereik tot een afstand van zeventig kilometer) wil Duitsland de IRIS-T introduceren, een nieuw systeem van de Duitse wapenfabrikant Diehl, dat raketten binnen een afstand van veertig kilometer kan onderscheppen. Duitsland heeft daarvan onlangs een batterij aan Kyiv cadeau gedaan, en wil er ook snel een aantal van aanschaffen voor de eigen Bundeswehr.

Lees ook: Luchtverdediging Oekraïne draait vaak om ‘reageren binnen seconden’

Met het bereik van deze drie aanvullende raketafweersystemen lijkt het Duitse plan luchtdicht. Maar het is nog lang geen serieus Europees raketschild te noemen. Het ESSI is louter een intentieverklaring voor coördinatie en samenwerking tussen zeventien landen. Dat zou in theorie de kosten van aanschaf, onderhoud en logistiek kunnen drukken. Maar het is nog niet gezegd dat de ondertekenende landen akkoord gaan met de Duitse keuze voor deze drie luchtafweersystemen.

Daarbij doen de belangrijkste Duitse bondgenoten, Frankrijk en Polen, niet mee met het Duitse initiatief. Polen regelt zijn luchtafweer liever bilateraal met de VS en het Verenigd Koninkrijk. En Frankrijk is, als pleitbezorger van het stimuleren van de Europese defensie-industrie, geen liefhebber van Amerikaans of Israëlisch materieel. Frankrijk heeft – niet toevallig – met Italië een Europees alternatief voor het Patriot-systeem ontwikkeld (SAMP/T), waar Duitsland een beetje bot aan voorbij gaat.

ESSI-ondertekenaar Finland liet vorige week goed zien hoe het nu met het Duitse leiderschap staat. Een dag na zijn toetreding tot de NAVO maakte Finland bekend dat het – op eigen houtje en tot dusver als enige – een heel ander Israëlische luchtafweersysteem zal aanschaffen, dat óók geldt als een alternatief voor de Patriot. Davids Slinger, met een verwijzing naar het Bijbelse verhaal van David en Goliath, kan raketten op afstand van veertig tot driehonderd kilometer onderscheppen en is volgens de Finnen bij uitstek geschikt ter verdediging tegen Russische Iskanders. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft Israël ook al om zo’n doeltreffende ‘slinger’ gevraagd.