In de diplomatieke hotspot Kiev is even geen tijd voor Rutte en Hoekstra

Dat Europese leiders al dagen de deur platlopen in Kiev is ook premier Mark Rutte (VVD) niet ontgaan. Dinsdag zou hij een ontmoeting hebben met de president van Oekraïne, Volodymyr Zelensky, maar op de valreep ging dat niet door. Want de Britse premier Boris Johnson is er óók – en die gaat voor. Woensdag krijgt Rutte een herkansing.

En zo begint een al precaire tweedaagse reis naar Kiev met een hoop organisatorische onzekerheid. De timing van het Nederlandse bezoek, op het hoogtepunt van een geopolitieke en militaire stand-off tussen Oekraïne, Rusland en de NAVO, ligt gevoelig. Het verwijt olie op het vuur te gooien, is snel gemaakt. In de aanloop bezwoer Rutte herhaaldelijk dat dit bezoek al langer gepland stond. Door omstandigheden – corona, de formatie – werd het steeds uitgesteld. „Het is niet zo dat Den Haag zei: vanwege de spanningen gaan we nu naar Kiev”, zei de premier vrijdag na afloop van de ministerraad. Buitenlandminister Wopke Hoekstra (CDA) en Rutte ontmoeten in Kiev niet alleen politici, maar ook ondernemers, wordt alsmaar benadrukt.

Dat laat onverlet dat het bezoek samenvalt met een verharding van het Europese en ook Nederlandse beleid ten overstaan van Rusland. Tegenover het leveren van militaire hulp aan Oekraïne stond Nederland altijd huiverig, maar twee weken geleden kondigde Hoekstra een koerswijziging aan. Den Haag bekijkt verzoeken uit Oekraïne nu welwillend. Rutte zegt dat het leveren van defensieve wapens zelfs „onder voorwaarden verstandig kan zijn”. De Britten leveren al volop antitankwapens en militaire instructeurs.

Lees ook dit artikel: Nederland stelt zich harder op dan eerst in de Oekraïne-crisis

MH17

Onvermijdelijk zal ook het MH17-dossier woensdag ter sprake komen. De noodlottige crash van de MH17-passagiersvlucht, in 2014 neergeschoten boven de Donbas, heeft Nederland en Oekraïne voor altijd met elkaar verbonden. De justitiële samenwerking is goed, maar niet altijd even gemakkelijk. Zo had Nederland in 2019 het nakijken toen Kiev de belangrijke MH17-getuige Volodymyr Tsemach, een pro-Russische separatist uit de Donbas, aan Rusland uitleverde in het kader van een gevangenenruil. De zwakke rechtsstaat in Oekraïne baart Nederland ook de nodige zorgen.

Tegelijkertijd zorgt de Nederlandse vasthoudendheid in het onderzoek voor grote ergernis in Moskou, dat volhoudt niets met de crash te maken te hebben. Nederland loopt op eieren in Moskou. Toen scheidend Defensieminister Kamp vorige maand stelde dat cyberaanvallen, wapens en ruimtesatellieten grote dreigingen vormen vanuit Rusland en China, riep de Russische buitenlandwoordvoerder Maria Zacharova Nederland op de „agressieve Koude Oorlog-retoriek” te staken.

De bezoeken in een tijd van crisis wekken herinneringen aan 2013, toen de zittende Oekraïense president Viktor Janoekovitsj last minute een langverwacht Europees associatieverdrag liet afketsen ten faveure van Moskou. Op zijn plotselinge draai volgde de pro-Europese, door EU-politici toegejuichte Maidan-opstand, de afzetting van Janoekovitsj en een kettingreactie aan gebeurtenissen: Rusland annexeerde de Krim en stookte lokale separatisten in de Donbas op om de wapens op te nemen en zich af te scheiden van Kiev. In een reconstructie uit 2019 door NRC reageerden betrokken diplomaten uiterst kritisch op de vraag of Europa ten tijde van de eerste Oekraïne-crisis adequaat reageerde.

Lees ook dit artikel: Hoe Maidan Europa schokte – en hoe het daarbij bleef

Foto’s van gesneuvelde soldaten

Kunnen de EU en de NAVO het in deze nieuwe crisis wel goed doen? De Oekraïners nemen de steun in ieder geval dankbaar aan. Zondag hing op het Maidan-plein een enorme banner met de woorden ‘Thanks Friends’. De Oekraïense buitenlandminister Dmytro Koeleba somde maandag in de pers tevreden op wie er allemaal langskomen deze week. Hij noemde Rutte, de ook meegereisde Hoekstra, zijn Griekse ambtgenoot en de Poolse premier Morawiecki. Dat de Nederlandse bewindslieden in Kiev een krans zullen leggen bij een muur met de namen en foto’s van de gesneuvelde soldaten, wordt ook gewaardeerd.

Wat Nederland eventueel aan wapens zou willen leveren, is onduidelijk. Waarschijnlijk zal het vooral gaan om zaken als scherfvesten, helmen en metaaldetectors – zaken, kortom, waarbij je geen militaire instructeurs hoeft mee te sturen. Ook worden er twee F-35’s (Joint Strike Fighters) naar Bulgarije gestuurd, aan de Zwarte Zee. Oekraïne vraagt ook om militaire en financiële middelen om zijn defensie te versterken, en zou graag hulp willen van cyberspecialisten om zich te verdedigen tegen cyberaanvallen vanuit Rusland.

De Oekraïense buitenlandminister somde in de pers tevreden op wie er allemaal langskomen deze week

Ook op een ander punt is het Nederlandse beleid scherper geworden: Nordstream II, de tweede gaspijpleiding door de Oostzee die Rusland en Duitsland verbindt, en transitland Oekraïne omzeilt, lijkt wat Nederland betreft nu onderdeel van een hard sanctiepakket, mocht Moskou tot een aanval besluiten. Duitsland is nog niet zover, maar in veel EU-landen wordt nu openlijk erkend dat Nordstream Oekraïne geopolitiek kwetsbaar heeft gemaakt. Nederland bereidt zich al voor op een mogelijk gasconflict met Rusland. Rutte zei vrijdag dat „de lng-terminals in Rotterdam natuurlijk een stuk voller zitten dan een tijdje geleden”. Nederland koopt namelijk meer vloeibaar gas.

Rutte vindt het belangrijk dat Nederland zich „als vijfde lidstaat van de Europese Unie” laat zien en uitspreekt in deze crisis. Vandaar de hardere taal en de zware delegatie, inclusief een premier en een minister. Hij benadrukte dat er tijdens zijn bezoek geen concrete beloftes zullen worden gedaan over wapenleveranties. „Het is niet zo dat ik met boodschappen naar Kiev ga.”

Lees ook dit artikel: Felle woordenwisseling over Oekraïne in Veiligheidsraad