‘Ze gingen mee naar de wc en mee naar bed’, aldus de Poolse politicus over degenen die hem afluisterden

Beide telefoons van senator Krzysztof Brejza liggen op de glanzende houten vergadertafel van zijn fractie. Zijn oude zwarte iPhone, met verscheidene barsten in het scherm, en een modernere variant. Toen medio 2019 zijn bel- en datacontract afliep en hij een nieuwe telefoon aanschafte, was hij – zo weet hij achteraf – een paar weken hackvrij. Tot de geheime dienst daarachter moet zijn gekomen en de spionagesoftware Pegasus ook op zijn meest recente toestel losliet.

In zeven maanden rond de Poolse parlementsverkiezingen van 2019 werd 33 keer digitaal bij Brejza ingebroken, ontdekte hij meer dan twee jaar later. „Eindelijk weet ik wat de regering ons heeft aangedaan”, zegt Brejza, met naast zijn telefoons ook zijn laptop vol bewijsmateriaal vóór zich. „Niet alleen mij persoonlijk, en mijn familie, maar heel Polen. Het hacken van mijn telefoon heeft significante impact gehad op de verkiezingsuitslag.” Het rechts-liberale Burgerplatform, waarvoor Brejza campagneleider was, verloor in oktober 2019 van de conservatief-nationalistische regeringspartij PiS. Die bleef daardoor aan de macht.

Surveillance-industrie Israël in schijnwerpers door Pegasus-schandaal

Polen is sinds eind vorig jaar in de greep van een steeds verder uitdijend binnenlands spionageschandaal waarin oppositiepoliticus Brejza centraal staat. Het „Poolse Watergate”, zo noemt zijn partij het in verkiezingstijd aftappen van Brejza’s telefoons en het misbruik door staatsomroep TVP van gestolen en aan elkaar geknipt-en-geplakte sms-berichten.

Politieke bedreigingen

De hacks van de telefoons van senator Brejza, van een activistische officier van justitie en van een voor regeringspartij PiS lastige advocaat werden in december ontdekt door onderzoeksinstituut Citizen Lab, verbonden aan de universiteit van Toronto. Op telefoons van de drie werden sporen gevonden van Pegasus, de spionagesoftware van het Israëlische surveillancebedrijf NSO. Die kan alle facetten van een smartphone overnemen: van het lezen van wachtwoorden en oude sms-berichten tot het op afstand aanzetten van camera en microfoon.

De technologie infecteert een toestel zonder medewerking van de telefoonaanbieder en zonder dat de eigenaar ooit op een besmet linkje klikt. Die hoeft er überhaupt niets van te merken. „Ze zaten bij mij aan tafel tijdens strategische politieke besprekingen. Ze gingen mee naar de wc en naar bed”, zegt Brejza (nu 38), een jeugdige politicus met een kuifje in zijn beginnend grijzende haar. Hij raakt bij vlagen emotioneel als hij erover vertelt.

Afgelopen week kwam aan het licht dat ook de smartphones van de leider van een nieuwe boerenbeweging en van de auteur van een boek over de Poolse geheime diensten zijn geïnfecteerd. Brejza: „De verzameling doelwitten biedt een interessant inkijkje in wie PiS als bedreiging beschouwt.”

Hoewel onderzoekers niet kunnen vaststellen wie de opdrachtgever van een Pegasus-hack is, bestaat er weinig twijfel over dat de Poolse regering erachter zit. NSO zegt Pegasus alleen te verkopen aan legitieme justitie- en inlichtingendiensten. Hoewel de software dient om de versleutelde berichten van potentiële terroristen en criminelen te ontrafelen, zetten – ook democratisch gekozen – regeringen de techniek in tegen politieke tegenstanders, activisten en journalisten. PiS-partijleider Jaroslaw Kaczynski bevestigde dat Polen Pegasus gebruikt, maar ontkende dit voor politieke doelen in te zetten.

Interview: ‘Ik kan precies zien wanneer ik ‘gepegasust’ ben’

In een interview met een regeringsgezind weekblad suggereerde Kaczynski dat de oppositiesenator is afgeluisterd in verband met een corruptie-onderzoek in Inowroclaw, het stadje drie uur rijden van Warschau waar Brejza’s vader burgemeester is. Brejza noemt het „een krankzinnig voorwendsel om een lokale intrige te gebruiken om in verkiezingstijd het campagnehoofdkwartier van de oppositie te bespioneren”.

In 2017 deed zijn vader aangifte tegen een ambtenaar die gemeentegeld achterovergedrukt zou hebben. Toen Brejza in 2019 werd gehackt, was hij niet bij het onderzoek betrokken geweest. „Als het al proportioneel zou zijn om voor een lokaal politie-onderzoek de software van de geheime diensten te gebruiken, waarom zijn de hacks dan enkele dagen na de verkiezingen gestaakt?”, zegt hij.

In tegenstelling tot andere politieke vijanden van PiS, wist Brejza al in 2019 dat hij was gehackt. Middenin de verkiezingsstrijd werd hij doelwit van een lastercampagne van de publieke omroep, die vooral dient als propagandakanaal van de regering.

Op zijn laptop toont hij een selectie van de 318 items die op de landelijke televisie aan hem gewijd werden tussen augustus en de verkiezingen in oktober. „Om te insinueren dat ik een oplichter ben, waren allemaal sms’jes die ik in 2014 met verschillende mensen had uitgewisseld – verstuurd én ontvangen – samengevoegd in een gemanipuleerde email.” Hij laat zien welke berichten bijeen zijn geveegd en welk deel van de tekst verzonnen is. Het eindresultaat suggereert dat hij schimmige afspraken maakte in een autowasserij.

Hoewel Brejza wist dat de tekst vervalst was, begreep hij meteen dat die alleen gecompileerd kon zijn op basis van berichten waar niemand anders dan hij toegang toe zou moeten hebben. Om zijn verkiezingsrace voor de senaat te redden, trad Brejza terug als campagneleider. Hij won zijn eigen zetel, maar PiS won het Lagerhuis. „Hoeveel impact de hacks en de laster gehad hebben, zullen we nooit weten. Maar dát ze invloed hebben gehad, staat vast.”

Ruim twee jaar wist hij niet hoe zijn informatie bij TVP terecht was gekomen, maar in december kreeg hij bevestigd dat het om een hack ging. Hij heeft de publieke omroep aangeklaagd en aangifte gedaan tegen de staat. Aangezien de minister van Justitie het Openbaar Ministerie direct aanstuurt, verwacht hij van dat laatste niet veel. Maar na alle eerdere frustratie „overheerst nu opluchting dat ik eindelijk weet hoe het zit”.