Dit kunnen we verwachten van de ontmoeting tussen Biden en Xi

De „rode lijnen” markeren. In het „juiste spoor” brengen. Aan de vooravond van de topontmoeting tussen de Chinese leider Xi Jinping en de Amerikaanse president Joe Biden klinkt de retoriek niet erg ontspannen. Maandag, rond de ‘eerste wereldtop van de tweede Koude Oorlog’ (aldus Gideon Rachman in de Financial Times) met de G20 op Bali, Indonesië, ontmoeten de wereldleiders elkaar in de hoop dat het de komende jaren tussen hun landen bij gezonde concurrentie zal blijven en niet zal escaleren tot gewelddadig conflict.

„De Verenigde Staten moeten…”, zo begon woordvoerder Zhao van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken zijn antwoord tijdens een persconferentie. Oftewel: de VS zijn in Chinese ogen aan zet, het is aan de VS om „de relatie tussen China en de VS weer terug te brengen op het juiste spoor van gezonde en stabiele ontwikkeling”.

Tijdens een persconferentie eerder in de week ging Biden de mogelijke onderwerpen van de top langs: Taiwan, handel, kernwapens. Wat zijn de kaders waarin die onderwerpen aan de orde komen?

Taiwan

Taiwan is het heetste hangijzer, zeker sinds het bezoek van Nancy Pelosi, de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden aan het eiland. „De VS moeten stoppen met het verhullen, uithollen en verdraaien van het Een China-principe”, zei Zhao daarover: de VS moeten erkennen dat China en Taiwan één ondeelbaar land vormen. China ziet de eilandstaat als het laatste stukje China dat nog niet is herenigd met het moederland. Dat moet vroeg of laat zeker gebeuren, desnoods met gebruik van geweld. Mocht China daartoe overgaan, dan is dat een interne Chinese aangelegenheid waar de VS niets mee te maken hebben.

Dat Biden tot vier keer toe heeft gezegd dat hij Taiwan zal verdedigen als China aanvalt, dat de VS steeds meer wapens leveren zodat Taiwan zich als een egel kan oprollen om zich tegen China te verdedigen, en dat een mogelijke nieuwe, Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden wellicht opnieuw Taiwan zal bezoeken: het zijn voor China allemaal tekenen van toenemende Amerikaanse steun aan de „separatisten” in Taiwan.

Waar China onderstreept dat de VS agressiever steun aan Taiwan betonen, proberen de VS juist wat stoom uit de ketel te laten ontsnappen. Volgens Biden is er „niets veranderd” aan het Amerikaanse beleid ten aanzien van Taiwan. Hij wilde tijdens een persconferentie niet herhalen dat hij van plan is Taiwan te verdedigen in geval van Chinese gewapende agressie. „Ik zal daarover met Xi in gesprek gaan.”

Oekraïne en wapenbeheersing

China heeft eerder deze maand aan de bezoekende Duitse bondskanselier Olaf Scholz laten weten dat China het gebruik van kernwapens op het Euraziatische continent niet steunt. Dat is in ieder geval iets, maar tot veel meer lijkt China niet bereid. China veroordeelt de Russische inval van Oekraïne niet, en zal dat ook niet gaan doen.

China kijkt namelijk verder vooruit. Rusland is voor China een belangrijke bondgenoot in de strijd tegen wat China ziet als de onhoudbare Amerikaanse werelddominantie. China biedt in de praktijk beperkte steun aan Rusland, en levert niet zichtbaar en niet op grote schaal wapens. Het houdt zich ook goeddeels aan de westerse sancties.

Biden hanteert inzake de Chinese positie ten opzichte van de oorlog in Oekraïne een bewust ontspannen houding. „Ik geloof niet dat China veel respect heeft voor Rusland of Poetin.” Volgens Biden houdt China Rusland „een klein beetje op afstand”.

Lees ook VS verharden koers ten aanzien van China, EU gaat nog niet zo ver

Wat China’s eigen nucleaire ambities betreft, maakt de Amerikaanse regering zich grotere zorgen. In de Nuclear Posture Review 2022, die vorige maand werd vrijgegeven, schreef het Pentagon dat de Chinezen aan het eind van dit decennium „ten minste 1.000 kernkoppen” zullen bezitten. Daarmee zullen ze kunnen dreigen en provoceren, vreest de Amerikaanse regering. „De aantallen en de locaties waar ze die wapens plaatsen zal een belangrijk gespreksonderwerp zijn”, zei Biden.

Biden wil op Bali ook Noord-Korea aankaarten. Noord-Korea lijkt zich voor te bereiden op een kernproef: de eerste sinds 2017, en het lijkt hard op weg om een bruikbare kernraket te ontwikkelen.

Bidens veiligheidsadviseur Jake Sullivan zei zaterdag dat Biden Xi gaat vragen zijn invloed aan te wenden om „de ergste neigingen van Noord-Korea in toom te houden”. Want: „Als Noord-Korea op deze weg doorgaat, dan betekent dat simpelweg meer Amerikaans veiligheids- en militair personeel in de regio”, aldus Sullivan.

Wat Xi kan of wil doen, is niet duidelijk. China laat zich er tot nu toe alleen in heel algemene termen over uit: alle partijen moeten escalatie voorkomen en condities scheppen om de dialoog over ontwapening te kunnen hervatten.

Handelsrestricties

De VS hebben in oktober nieuwe restricties afgekondigd op de export van Amerikaanse halfgeleiders en van halfgeleiders die met Amerikaanse machines zijn gemaakt. Dat is een zeer gevoelige klap voor China, en Xi zal er waarschijnlijk over willen praten. De maatregel frustreert het Chinese streven om ook technologisch een supermacht te worden. Voor China is de maatregel hét bewijs dat Amerika China zijn plaats op het wereldtoneel niet gunt.

China zal het ook willen hebben over het nog steeds niet opheffen van de Amerikaanse importheffingen op Chinese producten, over de beperkingen op Amerikaans personeel in de Chinese chip-industrie en over andere maatregelen waarmee de VS volgens China ingaan tegen het principe van economische globalisering.

In de VS zijn de restricties ontvangen als „het begin van nieuw Amerikaans beleid van actief smoren van grote delen van China’s technologische industrie – smoren om te doden”, zoals Gregory C. Allen van het Center for Strategic International Studies schreef.

Biden hield zich op de vlakte. „Eerlijke handel” zal volgens hem zeker worden besproken.

Mensenrechten

China zal het onderwerp ‘mensenrechten’ nauwelijks willen bespreken. Tenminste: als het gaat om het lot van de Oeigoeren en de Tibetanen of dat van Chinese advocaten en andere mensenrechtenverdedigers. Xi zal er hoogstens op wijzen dat juist de VS ernstige schenders van de mensenrechten zijn, zie bijvoorbeeld de rechten van zwarten in de VS.

Biden heeft dit jaar al eerder gemerkt wat een gevoelige snaar mensenrechten voor China vormen. Dit voorjaar bracht hij een gezamenlijke persverklaring uit met de Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern, waarin beide leiders hun „ernstige zorgen” uitspraken over mensenrechtenschendingen in Xinjiang en de beperking van de vrijheden in Hongkong. China veroordeelde die verklaring als smaad en een inmenging in binnenlandse aangelegenheden.