Impressionist Monet en abstract-expressionist Mitchell: zoek de verschillen

Deze hele schitterende expositie loop ik me schilderij na schilderij, zaal na zaal, af te vragen waarom het werk van Claude Monet en Joan Mitchell zo op elkaar lijkt en waarom het toch zo verschillend is. Monet de oude impressionist en Mitchell de abstract-expressionist, die net geboren was toen Monet in 1926 overleed. Pas in zaal 9 van Monet-Mitchell, Dialoog schiet het antwoord me te binnen bij het zien van Monets 13,5 meter brede drieluik Afrikaanse lelie (‘Agapanthus’). Hij schildert daarop een stuk natuur langs een vijver in zijn zelf aangelegde parktuin in Giverny: grassen, riet, water, waterlelies en de reflectie van stukjes hemel en wolken in het water. Deze drie grote doeken van 2 bij 4,5 meter uit drie verschillende Amerikaanse musea vertellen normaal daar elk hun eigen verhaal. Hier op Monet-Mitchell in het Parijse museum Fondation Louis Vuitton zijn ze samen een wervelende herschepping van een stukje van zijn tuin op misschien wel meer dan ware grootte.

Monet laat op Afrikaanse lelie (waar hij van 1920 tot 1926 aan werkte) zien wat hij zag en legde dat uiterst zorgvuldig vast op deze 27 vierkante meter linnen. Zo was het, zo zag hij het, zo wil hij het tonen. Het biedt nu een brug over de tijd naar dat langgerekte moment. Het is zó mooi om te kijken door de ogen van Monet. Mooier dan hoe mijn ogen de werkelijkheid waarnemen, ergens in een park of ander stukje natuur. Zelfs mooier dan wat ik zou zien in die schitterende tuin in Giverny, die overigens nog altijd te bezoeken is.

Zelfde landschap

De omgeving van Giverny waar Mitchell en Monet werkten is belangrijk, want het verbindt deze twee schilders. De Fransman Claude Monet (1840-1926), grondlegger van het impressionisme, woonde en werkte er van 1878 tot zijn dood. De Amerikaan Joan Mitchell (1925-1992), al in de jaren vijftig een van de belangrijkste abstract-expressionisten, woonde van 1968 tot haar dood in het nabijgelegen Vétheuil. Vanuit haar huis en atelier zag ze hetzelfde landschap met de Seine slingerend om de lage Normandische heuvels op weg naar de zee. Mitchell schilderde dat landschap, zonder het vast te leggen. Het inspireerde en stuurde haar, en net als Monet gebruikte ze vaak meer dan één groot doek om daar in veelluiken uitdrukking aan te geven.

Haar werk brengt op veilingen tegenwoordig miljoenen euro’s op. De expositie toont een reeks mooie schilderijen, die uit de verte zeker iets van die van Monet hebben, maar die zich ook verzetten tegen die vergelijking. Dat komt omdat Mitchell een abstracte schilder is, en Monet dat soms lijkt. Zeker na zijn zeventigste – hij was 75 toen hij aan Afrikaanse lelie begon – kan hij inderdaad zo sterk in zijn waarneming opgaan dat hij de weergave daarvan bijna loslaat. Maar daar houdt de overeenkomst op. Voor Monet komt wat zijn ogen waarnemen op de eerste plaats, bij Mitchell zijn het haar ideeën.

Mitchells werk wordt sterker door de confrontatie met Monet, en omgekeerd dat van hem ook, want je ziet telkens met frisse blik hoe ongelooflijk goed hij is. Dat Monets schilderijen voor deze expositie eindelijk bevrijd zijn uit hun vaak gedateerde lijsten, helpt daar zeker bij.

Eigen wereld

Ook Mitchells werk ontleent zijn bestaan aan de waarneming, maar het vastleggen daarvan is niet haar doel. In haar schilderijen schept Mitchell een eigen wereld van kleur, vorm en ritme, gebaseerd op herinneringen en gevoelens. Dat levert grootse kunst op en de contrasten en overeenkomsten met Monet houden deze expositie van begin tot eind spannend. Maar wat Mitchell laat zien is uiteindelijk de uitdrukking van iets persoonlijks.

Wat de expositie extra bijzonder maakt, is dat het allemaal late werken van Monet zijn, gemaakt tijdens de Eerste Wereldoorlog en de jaren daarna tot zijn dood in 1926. Een ongelooflijk productieve tijd, zoals de zestig werken op Monet-Mitchell laten zien (net als de zalen vol waterlelies in Musée de l’Orangerie in het park bij het Louvre in Parijs). Wat Monet schilderde in die jaren hoort bij het mooiste en gevoeligste dat hij maakte. Van doeken met soms slechts een paar kleurige halen op wit linnen, tot bijna dichtgesmeerde impressies van zijn tuin. Joan Mitchell noemde Claude Monets werk uit die tijd heel treffend ‘abstract-impressionisme’.

Heel vaak is het schilderij van Mitchell dat op de expositie naast of tegenover een doek van Monet is gehangen, daarmee in kleur en vorm verwant, en vaak even indrukwekkend om te zien. Uit haar werk spreekt een zelfde combinatie van zoekend zelfvertrouwen, durf en visie. Maar het klinkt bij Mitchell als een geconcentreerd spelend kamerorkest en nooit als de machtige symfonie of vrolijke fanfare die je hoort bij Monet.

Bekijk een overzicht van onze recensies over beeldende kunst