Vermeer had ontdekt dat tijdens de ochtend- en avondschemering een warme kleur als rood wegebde, terwijl koele kleuren als groen en blauw juist begonnen te stralen. Pas veel later, in de negentiende eeuw, is dat verschijnsel door de Tsjechische natuurkundige Johannes Purkinje beschreven. Het had iets te maken met de staafjes en kegeltjes in onze ogen. Maar Vermeer had dat dus al veel eerder door.
Andriesse kon uren vertellen over dat ene geniale stukje tafelkleed op De muziekles . Hoe het rood opgloeit op de plek waar het zonlicht het kleed raakt, terwijl het blauw juist gaat stralen in de schaduw achter de plooi. Sindsdien kan ik in de schemering geen geranium of klaproos meer voorbijlopen zonder aan dat schilderij te denken.
Op reproducties is dat soort effecten niet te zien, daarvoor moet je de schilderijen in het echt zien. En dat kan vanaf vrijdag op de grootste tentoonstelling die ooit aan de schilder is gewijd. Het Rijksmuseum heeft het ongelofelijke aantal van 28 van de 37 nog bekende schilderijen van Vermeer bijeengebracht. Dit is geen ‘once in a lifetime’- tentoonstelling, zei directeur Taco Dibbits deze week bij de persopening, maar een ‘now or never ’-show. Over de aanloop vertelt hij meer in deze special.
Het is overweldigend en ontroerend om al die topwerken nu in Amsterdam bijeen te zien en om alle geniale details met eigen ogen te kunnen bekijken. Van het glimmende wijnglas op De koppelaarster uit Dresden, tot de tegelplintjes achter de Staande virginaalspeelster uit Londen en de haast hedendaagse slippertjes aan de voeten van de Allegorie van het katholieke geloof uit New York – het zijn magnifieke stukjes doek die nooit eerder bij elkaar te zien waren.
Dat de schilderijen er überhaupt nog zijn, mag een wonder heten. Vermeers kunstwerken werden mede zo beroemd omdat ze regelmatig ten prooi vielen aan diefstal, vervalsing en vandalisme. Wat dat betreft sluiten de klimaatactivisten van nu aan bij een lange traditie, zo beschrijft Bram de Klerck in zijn artikel over de receptie van Vermeer. Achter ieder werk schuilt welhaast een avonturenroman, zo bewijst bijvoorbeeld de biografie die Toef Jaeger maakte van De schilderkunst , Vermeers magnum opus dat Hitler zo graag had willen hebben en dat moest onderduiken in een zoutmijn.
In deze Vermeer-special kijken we daarnaast naar de vele boeken die over Vermeer verschenen. Zijn er nieuwe inzichten over zijn leven en werk? En voor wie het niet lukt om kaarten te krijgen voor de tentoonstelling in Amsterdam: ook in Delft zijn nog overal sporen van de schilder te vinden. De cultuurredactie maakte voor u een compacte stadswandeling.
Sandra Smallenburg , Chef Cultuur
Nieuwsbrief NRC Cultuurgids
Wat moet je deze week zien, horen of luisteren? Onze redacteuren recenseren en tippen
Een versie van dit artikel verscheen ook in
de krant van 9 februari 2023 
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/02/vermeer15.jpg)
