Het OM grijpt naar een zwaar middel om Gerard Sanderink af te zetten

Lees ook: OM stelt deadline aan Centric: draai benoeming Sanderink terug

Wat is er aan de hand? In de al jaren voortdurende onrust rond ondernemer Gerard Sanderink nam het OM donderdag een opmerkelijke stap. Het stelde Centric, dat onder meer belangrijke IT-diensten levert voor overheden, een ultimatum: maandag moet de hernieuwde benoeming van Sanderink tot topman zijn teruggedraaid, anders volgt een stap naar de Ondernemingskamer.

Centric verraste woensdag met de aanstelling van Sanderink en het vertrek van twee bestuursleden. De Twentse ondernemer en miljardair is eigenaar en oprichter van het IT-bedrijf, maar trad vorig jaar terug uit het bestuur van zowel Centric als bij een van zijn andere ondernemingen, bouwbedrijf Strukton. Hij wilde zo de onrust bezweren die sinds begin 2019 was ontstaan door de vele bestuurswisselingen in de top van de bedrijven. Bovendien wordt Strukton al sinds 2019 onderzocht door het OM vanwege mogelijke steekpenningbetalingen bij de aanleg van een metrolijn in Saoedi-Arabië.

Ook voerden Sanderink en zijn ex-vriendin Brigitte van Egten tientallen rechtszaken tegen elkaar. Hij beticht haar van fraude uit de tijd dat zij bij een van zijn bedrijven – zonnepanelenleverancier DSS – directeur was. Daarvoor is nooit enig bewijs gevonden. Wel bedreigde Sanderink een deurwaarder toen die in een van de juridische procedures beslag kwam leggen op zijn mailbox en op zijn telefoon.

Betrokkenen schetsten meermaals tegenover NRC wat de bron is van de vele bestuurswisselingen en fraudebeschuldigingen: de relatie van Sanderink met de omstreden en zelfbenoemde cyberexpert Rian van Rijbroek. Zij zou op de achtergrond betrokken zijn bij belangrijke beslissingen bij zijn bedrijven.

Het OM kijkt sinds deze zomer al naar de ondernemingen van Sanderink. Justitie wilde onderzoeken of ingrijpen door de Ondernemingskamer noodzakelijk is om de rust terug te brengen bij de bedrijven. De hernieuwde aanstelling van Sanderink is voor het OM reden direct in te grijpen. Eerder stelde onafhankelijk Kamerlid Pieter Omtzigt al Kamervragen over de situatie bij Sanderinks bedrijven.

Overheden klant bij Centric

Het OM beroept zich daarbij op het zogeheten enquêterecht, vertelt Lambooy van Nyenrode Business Universiteit. „Er kan door belanghebbenden en ook het OM om een onderzoek naar wanbeleid door de Ondernemingskamer worden gevraagd. Vaak is het de aandeelhouder en soms de ondernemingsraad die daarom vragen.” In het geval van Centric en ook Oranjewoud (het moederbedrijf van onder meer Strukton) kan dat niet. Sanderink is enig aandeelhouder.

Het OM kan ook zelf zo’n procedure opstarten. Dat moet er een openbaar belang in het geding zijn. „Bijvoorbeeld bij ondernemingen die onvoldoende of misleidende informatie verschaften aan beleggers”, vertelt Daan Doorenbos, hoogleraar ondernemingsstrafrecht aan de Nijmeegse Radboud Universiteit en advocaat bij advocatenkantoor Stibbe. „Maar ook wanneer de werkgelegenheid in gevaar komt door beslissingen van het bestuur.”

Lees ook over de zoveelste wisseling aan de top bij Centric: Wéér vertrekken bestuurders na een conflict met Gerard Sanderink

In het persbericht verwijst het OM daar ook naar: „Stabiliteit bij Centric is van groot belang voor de vele werknemers [3.800, red.] en voor de klanten die afhankelijk zijn van de software van Centric, waaronder een aantal overheidsinstanties.”

Zo draaien verschillende gemeenten voor het verwerken van betalingen van gemeentelijke belastingen op software van Centric. Ook toezichthouder De Nederlandsche Bank maakt gebruik van de diensten van de automatiseerder, maar besloot eerder wel het volgend jaar aflopende contract niet te verlengen. De Sociale Verzekeringsbank vertrok in 2020 als klant.

Tijdelijke schorsing

De procedure bij de Ondernemingskamer, mocht het OM daartoe besluiten, kent twee fasen, schetst Gerard van Solinge, hoogleraar ondernemingsrecht aan de Radboud Universiteit en advocaat bij Allen & Overy. „In de eerste fase bekijkt de Ondernemingskamer of ze een onderzoek kan laten doen en of er redenen zijn om zogeheten ‘onmiddellijke voorzieningen’ te treffen. Er wordt dan vooral gekeken naar de vraag: zijn er gegronde redenen om te vermoeden dat hier sprake is van wanbeleid?”

Een van de maatregelen die de Ondernemingskamer van het gerechtshof in Amsterdam kan opleggen is het tijdelijk schorsen van Sanderink als bestuurder bij Centric. Volgens Doorenbos is het het OM daar „vermoedelijk om te doen”. „Ze willen Sanderink uit zijn positie.”

Ook kan besloten worden zijn aandelen tijdelijk elders onder te brengen, om te voorkomen dat Sanderink als enig aandeelhouder belangrijke beslissingen over zijn bedrijven neemt.

Als er inderdaad zogeheten gegronde redenen zijn, wordt er een onderzoek gedaan naar mogelijk wanbeleid bij de bedrijven van de miljardair. Van Solinge: „Er worden dan onderzoekers aangesteld die een verslag opstellen.” Dat verslag sturen de onderzoekers naar de Ondernemingskamer.

In de tweede fase kan de Ondernemingskamer het daadwerkelijke wanbeleid vaststellen. Dan kunnen er ook definitieve sancties worden opgelegd. Sanderink kan dan permanent als bestuurder weggestuurd worden. Een eigenaar zijn aandelen definitief afnemen, kan voorlopig nog niet. Van Solinge: „ Er is wel een wetsvoorstel in voorbereiding om zoiets mogelijk te maken, maar dat is er nog niet.”

‘Maximaal tien keer voorgekomen’

Een woordvoerder van het OM benadrukte vrijdag dat het „niet eerder is voorgekomen” dat het OM zelf voornemens is aan de Ondernemingskamer te vragen onderzoek te doen naar een bedrijf.

Volgens Van Solinge is enige nuance op zijn plaats. „Ik zou het eerder redelijk uniek noemen.” De mogelijkheid om via het recht van enquête een onderzoek bij de Ondernemingskamer aan te vragen, bestaat al vijftig jaar. „Maar ik denk dat het maximaal tien keer is voorgekomen.”

Lees hier meer over de rechtszaken tussen Sanderink en zijn ex-vriendin: Na tientallen rechtszaken nieuw hoofdstuk in soap rond miljardair Sanderink

Ook Doorenbos komt tot die schatting. „In de jaren tachtig en negentig zijn er wel een aantal zaken aan te wijzen. Bijvoorbeeld bij organisaties in financiële moeilijkheden. Maar de laatste twintig jaar is het wel vrij uitzonderlijk.”

Zo besloot de Ondernemingskamer in 1995 een onderzoek in te stellen naar het faillissement van verzekeraar Vie d’Or. Drie jaar later werd vastgesteld dat er inderdaad sprake was van wanbeleid. Uiteindelijk moest er 45 miljoen euro worden betaald aan polishouders.

Deze zomer werden Sywert van Lienden en zijn mede-bestuurders nog na een door het OM aangespannen zaak ontslagen als bestuurders van hun Stichting Hulptroepen Alliantie. Zij verdienden miljoenen aan de handel in onder meer mondkapjes terwijl naar buiten toe werd gedaan alsof zij zich belangeloos voor de zorg inzetten. Deze zaak werd echter gevoerd bij de rechtbank en niet via een enquêteprocedure bij de Ondernemingskamer.

Van Solinge ziet dat het OM zich „meer bewust wordt van zijn rol in bedrijfsissues”. „Ze werven op dit moment ook actief personeel om meer in civiele zaken te investeren. Grote maatschappelijke onrust wordt daarin steeds meer een criterium.”