‘Het feminisme heeft vrouwen in de steek gelaten’

Twee petities verschenen er online om te protesteren tegen haar nieuwe boek, nog voor het was verschenen. Ze werd erin uitgemaakt voor een gevaarlijke, bevooroordeelde actievoerder die transgender mensen het leven onmogelijk wil maken, of zelfs hun bestaan ontkent.

Geen wonder, want in Gender-critical feminism pakt Holly Lawford-Smith zonder handschoenen een gloeiendheet onderwerp aan: het denken in gender en transgenderrechten. Ze pleit voor erkenning van transgender personen en vrije ‘gender-expressie’, maar verwerpt het idee dat mensen ‘echt’ van geslacht kunnen veranderen. Dat geslachtsverandering wettelijk mogelijk wordt louter op basis van zelfidentficatie, botst volgens haar met de belangen van vrouwen. Mannen (in haar opvatting) die zich identificeren als vrouw, zouden dan toegang krijgen tot voorzieningen die nu gereserveerd zijn voor vrouwen, van sauna’s tot gevangenissen.

Holly Lawford-Smith (1982), geboren in Nieuw-Zeeland, is als politiek filosoof verbonden aan de Universiteit van Melbourne. Ze onderzoekt kwesties rond vrouwenrechten, klimaat- en coronabeleid. In 2021 begon ze een site waar cis-vrouwen hun ervaringen met transactivisme kunnen delen. De site leidde tot protesten en Lawford-Smith werd gehekeld als transfoob. Ze beschouwt zichzelf zo niet, want haar ‘feminisme met tanden’, zoals zij het noemt, sluit ook trans mannen in – die zijn in haar ogen tenslotte vrouwen.

Alsof dat allemaal niet genoeg provocatie is, bevat haar onlangs verschenen boek nog een reeks radicale strijdpunten, van een verbod op prostitutie en commerciële pornografie, strafbaar stellen van wurgseks met fatale afloop, tot het bestrijden van de ‘hyperseksualisering’ van met name zwarte vrouwen, naast punten als onvoorwaardelijke gelijke beloning voor vrouwen en vrije en kosteloze toegang tot abortus.

Lees ook: De V in je paspoort veranderen in een M? Daar ga je binnenkort zelf over

Ondanks de beschuldiging van transfobie rond haar boek, lijkt Lawford-Smith in een online gesprek niet erg aangeslagen door de ophef. Lachend: „Ik verwachtte een bak kritiek te krijgen, maar dat is niet gebeurd. Het is opvallend stil gebleven.” Dat komt, vermoedt ze, door de academische stijl en teneur van haar boek. „Maar het zal ook te maken hebben met de strategie van transactivisten om niet in discussie te gaan over hun standpunten. De lijn is: geen debat.”

U zegt de rechten van transgender personen te willen erkennen, maar bent uitgesproken kritisch over de strijd van transactivisten. Is die dan niet hetzelfde als de strijd voor de rechten van vrouwen? Het gaat toch om gelijkwaardigheid?

„Nee, die is niet hetzelfde. Omdat transactivisten niet opkomen voor hun eigen rechten – waar ik ook vóór ben – maar rechten claimen van een andere gemarginaliseerde groep, die van vrouwen. Vrouwen hebben eindelijk eigen posities, veilige ruimtes en plekken veroverd, en transactivisten willen daar toegang toe. Ook al zijn ze mannen van middelbare leeftijd die pas sinds gisteren vrouw zijn (lacht).”

Dat is misgendering: zij zijn altijd vrouwen geweest.

„Ik geloof daar niets van, het is onzin. Er is een kleine groep mensen die vanaf jonge leeftijd te maken heeft met genderdysforie, het gevoel tot het andere geslacht te behoren. Die groep heeft baat bij transitie. Maar dat is wat anders dan volwassen mannen die zich vrouw gaan voelen, zoals je ziet in Engeland waar ik heb gewerkt. Vrouw-zijn heeft een biologische basis, het tekent je levensloop en er zit een menselijke geschiedenis aan vast van duizenden jaren. Dat kun je je niet zomaar toe-eigenen.”

U wilt het liefst af van het begrip gender. Waarom? Dat is toch juist voor feministen een nuttig begrip?

„Feministen van de tweede golf maakten er een heel goed punt mee: biologie is geen noodlot. Gender slaat dan op sociale rolpatronen en de invulling van sekse. Kijk naar zo’n Victoriaanse vrouw in een aangesnoerd korset en je ziet in één oogopslag het verschil tussen sekse en gender. Gender werd haar opgedrongen door de samenleving. Je kunt dat begrip gebruiken om onderdrukking en seksisme aan de kaak te stellen.

Maar wat er de laatste jaren met het woord gebeurt, vind ik vreselijk. Mensen gebruiken het op allerlei tegenstrijdige manieren. Soms als een beleefd synoniem voor sekse, soms om rolpatronen aan te duiden zoals die feministen, en steeds vaker als een speciaal soort identiteit. Het is een puinhoop!”

Veel jongeren identificeren zich als trans, tegen die oude rolpatronen. Wat is daar mis mee?

Lees ook dit interview over transgenderzorg: ‘Onderzoekers: ‘Transgenderzorg is een taak voor de hele maatschappij, niet alleen voor de genderpoli’’

„Is elk zeventienjarig meisje dat worstelt met haar identiteit of seksuele oriëntatie een trans persoon of soms ook gewoon een puber die aandacht vraagt van haar ouders of omgeving? Activisten zeggen dat de toename van het aantal transgender personen komt door hun acceptatie en zichtbaarheid in de samenleving. Maar dat verklaart niet waarom het verschijnsel zich zo overweldigend voordoet onder jonge meisjes. Ik zie geen vrouwen van vijftig-plus uit de kast komen als mannen. Het is totaal uit de hand gelopen.”

Hoe komt dat volgens u dan?

„Voor een belangrijk deel is het te wijten aan een actiegroep als het Britse Stonewall, dat zich op trans-identiteiten is gaan storten. Dat is een groeimarkt. Zij scharen iedereen eronder die gender-non-conformistisch is en van de maatschappelijke norm afwijkt: butch lesbiennes, non-binaire mensen. Terwijl ze hun oorspronkelijke doelgroep, gays en lesbiennes, onder de bus gooien. Lesbiennes zijn transfoob als ze een man afwijzen die zich identificeert als vrouw, ook zonder fysieke transitie.”

Maar waarom vindt jezelf identificeren als trans dan vooral weerklank bij geboren meisjes?

„Ongetwijfeld voor een deel omdat we ons nog altijd bevinden in een vrouwvijandige samenleving. In mijn boek haal ik een peiling aan uit de jaren vijftig, waarin Amerikaanse vrouwen werd gevraagd of ze niet liever een man waren geweest. Een grote meerderheid zei van wel. Dat betekent nog niet dat ze trans waren. Nu zien we weer een enorme verscherping van seksisme in de samenleving, met hypervrouwelijkheid in de reclame en mode, een explosie van online pornografie en objectificatie van vrouwen. Heel veel meisjes willen daar denk ik niet aan voldoen. Of zijn juist bang dat ze tekortschieten in ‘vrouwelijkheid’.”

Heeft feminisme vrouwen in de steek gelaten?

„Ja, enorm. Feminisme is bedoeld voor vrouwen, niet voor iedereen. Ik vind het bizar dat een mannelijk stereotype van vrouwelijkheid – dat we vooral inclusief moeten zijn, begripvol, zacht en gevoelig – de vrouwenbeweging is gaan bepalen. We zijn zo gefixeerd op mannen dat we nu liever vechten voor hún rechten dan voor die van vrouwen.”

Hoe kijkt u aan tegen jongeren die zich als non-binair identificeren?

„Dat vind ik de eerlijkste variant van het denken in gender, daar heb ik respect voor. Non-binaire mensen proberen een identiteit neer te zetten die buiten de geijkte hokjes valt. Dat gaat niet ten koste van vrouwen en het strookt met het feministische idee dat we af moeten van binaire genderpatronen. Tegelijk worstel ik er ook mee, want het is een strategisch dilemma. Als meer mensen zich als non-binair gaan identificeren, helpt dat ons om van gender af te komen? Of maakt het de zaken juist erger omdat het de rest van de samenleving steeds vaster opsluit in die oude binaire hokjes?”

Uw boek gaat over veel meer. Nederlandse lezers zullen verbaasd zijn door uw pleidooi voor een verbod op sekswerk.

„Bij prostitutie moet je de morele vragen scheiden van de bestuurlijke. Ik ben gevoelig voor het argument dat je schade voor vrouwen soms het beste kunt beperken met een mate van legalisering. Maar de morele kwestie is helder. Bij feminisme past niet dat mannen seksuele toegang kunnen kopen tot vrouwenlichamen. Ook niet als vrouwen daarmee instemmen. Wat meestal gebeurt onder directe of indirecte dwang.”

Lees ook dit interview met trans vrouw en sporter Jayliah Jada van Gorkum: ‘Toen ik uitkwam als transgender, verloor ik iedereen’

U schrijft: een vrouw moet alleen seks hebben met een man als ze hem begeert.

„Dat zou geweldig zijn, niet? (lacht)”

Wat moeten mannen dan die door niemand begeerd worden?

„En hoe moet het dan met lelijke of eenzame mannen? Met weduwnaars? Dat is allemaal zó bekeken met de man als middelpunt van de wereld, die een soort recht op seks zou hebben. Ik zou graag zien dat mannen beginnen te denken: seks is een luxe en ik mag blij zijn als ik het eens krijg (lacht). Er zijn zoveel andere geneugten te bedenken in het leven. Bereid een fijne maaltijd, ga luisteren naar een mooie opera of zoek iets anders zinnigs om te doen (lacht).”

U heeft een hoop ongewenste bondgenoten. Trump, Orban, fundamentalistische christenen, extreemrechtse groepen. Zij zien allemaal ‘transgender-ideologie’ als een uitwas van westerse decadentie.

„Ik trek me er niet zoveel van aan. Het is ook niet waar, het zijn geen bondgenoten. Poetin, Trump en Orban zijn echt geen feministen! Ze zouden gruwen van alles wat ik in mijn boek bepleit. Zij willen het patriarchaat beschermen, ik wil het afbreken.”