Wie had gedacht dat ze in een Amsterdams etablissement zo snel konden zijn. Binnen achtenhalve minuut staat het eten op tafel, de drankjes komen er wat later achteraan. Tamar Bot (28) en ik hebben uitzicht op de torso van zanger Gordon, zijn hoofd zit achter een lamp. Fanny van de Reijt (37) en Bot moesten me erop wijzen; ik had de gigantische muursticker (bij binnenkomst rechts) over het hoofd gezien toen ik (naar links) Gordons restaurant Blu-shing in liep, tegenover het Museumplein. De zanger is er zelf niet, alleen dus in 2D.
Het is er druk, de tafeltjes staan dicht op elkaar, we moeten hard praten. Een mevrouw die zich tijdens het gesprek met moeite achter Van de Reijt langs naar een tafel verderop wurmt, roept luid naar ons: „Sorry, ik heb heel dikke billen!” Het voelt raar om hard een ontkenning terug te roepen en ook onbeleefd om dat niet te doen, maar dan is het moment alweer voorbij.
Bot en Van de Reijt zijn De mediameiden. Zo heet hun wekelijkse podcast over Bekende Nederlanders en de Nederlandse showbizz- en televisiewereld. Tegen het eind van een studie Nederlands (Van de Reijt) en Liberal Arts and Sciences, richting kunstgeschiedenis (Bot), liepen ze stage bij tv-programma’s en voor ze het wisten hadden ze er bij tientallen gewerkt, achter de schermen. Vorige maand verscheen hun boek Bijna niets gebeurt toevallig, verhalen uit Hilversum, met dagboekachtige stukjes over hun ervaringen op grote talkshowredacties (die niet bij naam worden genoemd, maar vaak wel herken- of googlebaar zijn). Momenteel regelt Van de Reijt de gasten bij Van Roosmalen en Groenteman; Bot werkt bij Op de Matrix, een gloednieuw dagelijks tv-programma over populaire cultuur.
Genderneutraal
Zelf noemen ze zich Dé mediameiden, maar ze gebruiken de term ook generiek, en genderneutraal. Van de Reijt: „Een mediameid is een man of vrouw die achter de schermen werkt bij voorkeur bij televisie, en die eigenlijk de hele dag belt, kaascroissants eet…” Bot: „…havercappu’s drinkt en dingen regelt. Redactiewerk, productie, logistiek. Alles piekfijn regelen voor het programma, dat alles klopt.”
Want bij tv gebeurt dus bijna niets toevallig. Bot: „Je denkt misschien vaak dat je naar een losse, spontane uitzending zit te kijken, maar álles is geregisseerd. Of je een emotionele foto op een scherm voor of achter iemand laat zien, hangt er bijvoorbeeld vanaf of je wilt dat diegene gaat huilen.” Van de Reijt: „En ik had een keer Ria Bremer voorbereid, die een tatoeage op haar schouder had laten zetten. Het leek me leuk als ze die ‘spontaan’ op tv zou laten zien. Maar dan moest ze wel een T-shirt aan met een vestje erover. Dan vraag ik vooraf of ze dat aan kan doen.” Bot: „In die zin is een talkshow een toneelstuk.”
Bijna niets gebeurt toevallig vertelt heel grappig over het jachtige perfectionisme achter de talkshowschermen, waar kaascroissants de brandstof zijn, en over de vurige wens van elke nieuwe talkshow om wéér ‘onderscheidend’, ‘fris’, ‘ánders’, ‘urgent’ of ‘speels’ te zijn. En over de mateloze ijdelheid en kinderlijkheid van sommige presentatoren (er vraagt er een of twintig euro genoeg is voor een halfje brood dat voor hem moet worden gehaald) en gasten (er wil er een met een helikopter worden opgehaald uit Rotterdam).
Financiële uitbuiting
Maar het boek wordt echt pijnlijk als Bot en Van de Reijt hun eigen verdwijnende privéleven beschrijven, en hoe er wordt geschreeuwd en gescholden, en heus niet alleen bij De Wereld Draait Door. In november 2022 publiceerde de Volkskrant een geruchtmakend artikel over de „angstcultuur” achter de schermen bij dat programma en over de woedeaanvallen van DWDD-presentator Matthijs van Nieuwkerk. Tijdens dit gesprek is nog niet bekend dat hij vanaf april een wekelijks programma voor RTL gaat maken.
Wel hebben we het over de financiële uitbuiting die De mediameiden beschrijven. Bij één talkshow moet Bot vijf dagen werken en wordt ze betaald voor vier. „We geven je heel veel complimentjes”, krijgt ze te horen. Bij een andere talkshow neemt Van de Reijt, zwanger, ontslag en moet dan twee maandsalarissen terugbetalen, want er was een bizarre seizoenswerkconstructie opgetuigd waarbij ze al haar vakantiedagen al vóór het programma begon, had moeten opnemen. Als een andere collega ook zwanger blijkt, zegt de eindredacteur dat ze de pil in de koffiemachine gaat gooien.
Zo wordt het dus toch een serieus gesprek, waarbij we vergeten het over het eten te hebben, behalve wanneer Bot naar zout en peper grijpt en Van de Reijt gealarmeerd vraagt of Gordon de soep niet goed op smaak gebracht heeft. „Nee, het is voor op de boter”, zegt Bot. „Gordon heeft het goed gedaan.”
Ik wist soms niet of jullie boek om te lachen of om te huilen is.
Van de Reijt: „Allebei. We vonden het leuk om de wat lichtere verhalen, die we op feesten en partijen vertellen, of in de podcast, te combineren met serieuzere, zwaardere verhalen. Er zijn veel dingen leuk in de tv-wereld, en er zijn veel dingen niet zo leuk.”
Wat is er leuk aan? Dat sneeuwt soms een beetje onder.
Van de Reijt: „Het is een baan met veel adrenaline en dat is natuurlijk verslavend. Ik vind het leuk dat je de dag vaak blanco start en van alles voor een groot publiek kunt programmeren. Het is heel creatief. Je werkt met goede en leuke collega’s. Wel is de druk inderdaad heel hoog bij dagelijkse talkshows. Die worden vaak ‘het hoofdveld’ genoemd. Mensen die er werken doen ook alsof de uitzending het allerbelangrijkste is wat er ooit in de wereld moet gebeuren. De show gaat altijd voor, zeggen ze vaak.”
Bot: „Alles wat leuk of stom is aan de tv-wereld komt bij een dagelijkse talkshow ten volle tot uiting. Zo’n redactie is een heel eigen ecosysteem.”
Wat voor soort ecosysteem? Is het ‘Het Bureau’ van Voskuil of meer de berg Olympus waar de Griekse goden wonen?
Van de Reijt: „Allebei. Het Bureau is ook een goede vergelijking, met de structuren op zo’n redactie en de verschillende soorten collega’s.”
Bot: „Iedereen die weleens in een hiërarchische setting heeft gewerkt, of op een kantoor, zal dingen herkennen. Een baas die je dingen oplegt. Collega’s die je niet leuk vindt, collega’s met wie je snel goed bevriend raakt. Anderzijds is het natuurlijk wel een groteske en theatrale wereld, doordat er veel beroemde mensen zijn.”
Van de Reijt: „In die zin is het de berg Olympus. Er zijn een heleboel goden en een heleboel halfgoden die goden willen worden.”
Hebben beroemdheden een ander karakter dan gewone stervelingen?
Van de Reijt: „Ja, ze zijn veeleisender. Dan willen ze bijvoorbeeld alleen komen als ze een taxi vanuit Maastricht heen en weer krijgen. Soms doen we dat, ja. Ligt eraan hoe belangrijk een gast is. En hoe laat het is. Hoe later op de dag, hoe meer eisen je inwilligt.”
Bot: „Ik denk trouwens dat beroemdheden niet geboren worden met een ander karakter, maar iedereen gedraagt zich zo faciliterend naar die mensen dat ze zich vanzelf daarnaar gaan gedragen en steeds méér gaan vragen. Dat begint met een manager die alles voor je regelt. En dat iedereen tegen je zegt: ‘Wat zie je er goed uit! Ontzettend leuk om je te zien!’ Beroemdheden worden niet veel tegengesproken, denk ik.”
Op de verjaardag van één BN’er regelde Van de Reijt dat diens moeder en zus op tv uit een taart sprongen. In het boek schrijft ze hoe boos zijn manager daarover werd en in interviews uit die tijd is te lezen hoe kwaad de BN’er zelf werd. Intussen staat op Instagram nog steeds diens dankbare post erover: een foto van hemzelf, moeder, zus en Beau; emoji van een hartje, dankbaarheidshandjes, feestslingers en een regenboogje erbij. Van de Reijt: „Ja, die post zag ik de volgende dag. Toen dacht ik wel even: is dit nou de tv-wereld? Want ik ben helemaal verrot gescholden.”
Wordt er veel geacteerd op tv?
Bot: „Zeker. Mensen aan zo’n tafel gaan een gesprek voeren waarvan ze vaak al weten hoe het zal gaan. Ze moeten spelen dat ze nog verrast zijn. Chantal Janzen is daar bijvoorbeeld supergoed in. Die kan een anekdote vertellen alsof ze er ter plekke op komt. Dat is echt leveren!”
Hebben jullie overwogen om de talkshows waar redacteuren goed behandeld worden wél te noemen, zodat kijkers kunnen beslissen alleen ‘fairtrade’-talkshows te bekijken?
Bot: „Nou, we schrijven ook veel over talkshows die nu niet meer bestaan. We hebben lang nagedacht of we namen van presentatoren en programma’s zouden noemen. Maar wij dachten: de dynamieken, de hiërarchie en het groteske gedrag zijn bijna overal ongeveer hetzelfde. Ik denk wel dat het bij DWDD op grotere schaal heeft plaatsgevonden. Maar het gaat niet alleen om Matthijs, het gaat er ook om dat iedereen wist wat er gebeurde en niemand iets deed. Frans Klein [toen NPO-directeur] niet, BNNVARA niet.”
Van de Reijt: „De eindredacteur niet. Personeelszaken wist ervan, het verloop was ontzettend groot. En bedrijfsartsen zullen toch ook hebben geconstateerd dat veel mensen aan hun bureau bij DWDD vandaan kwamen. Maar schreeuwen gebeurt bij veel talkshows. Ik denk trouwens wel dat het aan het veranderen is door alle verhalen in de media. Toen wij begonnen, zeiden collega’s gewoon ‘dat hoort erbij’.”
Bot: „Survival of the fittest was dat. Vaak is het moeilijkste dat je heel informeel met elkaar omgaat, en ineens word je er weer aan herinnerd welke hiërarchie er is.”
Van de Reijt: „En als je steeds op korte contracten werkt, wat meestal zo is, blijft dat een belemmering om je grenzen aan te geven. Want durf je degene aan te spreken die jouw contract straks weer moet verlengen? Een vriend van mij begon laatst een nieuwe baan met twee maanden proeftijd. In de tv-wereld duurt een contract vaak maar twee maanden!”
Bot: „Het zou goed zijn als redacteuren langer in dienst zouden worden gehouden. Waardoor je iemand echt kunt opleiden.”
Van de Reijt: „Het is nu ook nog heel erg wit achter de schermen. Als je er een inclusieve omgeving van wil maken, moet je ook meer mensen de mogelijkheid geven om ingewerkt te worden.”
Bot: „Anders hou je altijd hetzelfde clubje mensen…” Van de Reijt: „…die steeds weer proberen een nieuw ‘fris’ programma te maken. En daarna, in een andere samenstelling, weer opnieuw.”
Baan kwijt
Als de stap van Matthijs van Nieuwkerk naar RTL bekend wordt, mailen De mediameiden nog hun verbazing dat RTL en hij het onderzoek van de commissie-Van Rijn naar werkomstandigheden bij de publieke omroep, en naar DWDD in het bijzonder, niet hebben afgewacht. Het rapport wordt in januari gepubliceerd. „RTL heeft nota bene, net als de NPO en een aantal andere grote partijen, het Mediapact Respectvol Samenwerken getekend, is dat dan enkel voor de bühne? In diezelfde week moest de redactie van [talkshow] Op1 uit de krant vernemen dat ze hun baan kwijtraken. Op het Media Park hangen tegenwoordig overal grote gele vlaggen met de tekst ‘Respectvol Samenwerken’ erop. Maar deze week bewijst: we hebben in de tv-wereld nog een lange weg te gaan.”
