Grootste cholera-epidemie van het decennium leidt tot zorgen in zuidelijk Afrika

Het bleek ‘slechts’ een buikgriepje dat zeker vijftien vakantiegangers vorige week in bed hield op het cruiseschip Norwegian Dawn bij Mauritius. Het schip met ruim drieduizend mensen aan boord mocht nergens aanmeren en dobberde dagen rond in de Indische Oceaan, uit angst voor een mogelijke cholera-uitbraak aan boord. Daarvan bleek geen sprake, en het schip kreeg uiteindelijk groen licht.

De angst is echter niet ongegrond. Zuidelijk Afrika wordt geteisterd door de grootste cholera-epidemie van het decennium. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) spreekt van een „acute crisis” en ook hulporganisaties maken zich grote zorgen. Oxfam Novib waarschuwt voor een „angstaanjagende en overweldigende uitbraak.”

Lees ook Meer dan 3.000 mensen zaten vast op cruiseschip wegens choleradreiging, maar het blijkt buikgriep

De afgelopen twee jaar werden er in zuidelijk Afrika ruim tweehonderdduizend besmettingen bekend. Meer dan vierduizend mensen overleden aan de ziekte. In het zuiden van het continent slaat cholera hard toe door een cocktail van waterongelijkheid, regenseizoenen, klimaatverandering, conflicten en migratie.

Ook dit jaar slaat de cholerameter van de WHO in zuidelijk Afrika al behoorlijk uit, met dertigduizend gevallen en achthonderd doden. Voorname brandhaarden zijn nu de Democratische Republiek Congo, Mozambique, Zimbabwe en Zambia, maar het zwaarst getroffen land in de regio is Malawi. Daar overleden bijna 1.800 mensen in twee jaar tijd, bijna zestigduizend mensen raakten besmet. Malawi gaat gebukt onder een zware economische crisis en slaagde er door gebrekkige infrastructuur en een slechte staat van de gezondheidszorg niet in de epidemie snel de kop in te drukken.

Waterongelijkheid en migratie

Sloppenwijken met zeer gebrekkige sanitaire voorzieningen zijn de ideale habitat voor de Vibrio cholerae. Deze darmbacterie veroorzaakt cholera, een ziekte die gepaard gaat met braken, ernstige diarree en uitdroging. Veel mensen dicht op elkaar, ontlasting die niet meteen in een riolering verdwijnt maar in een rivier of poeltje waar mensen het water gebruiken om te baden, hun voedsel te wassen of zelfs te drinken. Het is voor de bacterie een zegen, voor de mens een ramp.

Toegang tot schoon drinkwater en goed sanitair zijn van cruciaal belang voor het voorkomen en bestrijden van de blauwe ziekte, zoals cholera ook wel wordt genoemd. „Er is een direct verband tussen de sociaal-economische positie van mensen en het risico op een cholera-uitbraak”, vertelt Edina Amponsah-Dacosta, onderzoeker van het Vaccins for Africa Initiative aan de Universiteit van Kaapstad.

Slechts 61 procent van de huishoudens in zuidelijk Afrika heeft toegang tot veilig drinkwater, volgens de Southern African Development Community (SADC). Veilig is een kraan thuis, geen gedeeld tappunt in de wijk. „Die kraantjes worden de hele dag door talloze handen aangeraakt en zijn vaak een bron van besmetting”, zegt professor Anthony Turton, waterexpert aan de Universiteit van de Vrijstaat in Zuid-Afrika.

De waterongelijkheid is in heel Afrika groot. De welvarende wijken in Kaapstad drinken uit de kraan terwijl in de sloppenwijken fatsoenlijke toiletten een probleem zijn. Voor de lokale overheid is het een race tegen de klok want de sloppenwijken groeien elke dag. De stad zet soms zelfs al toiletblokken neer vóór de huisjes gebouwd zijn. „En als er dan wc’s zijn, wil dat niet zeggen dat ze werken of schoon gehouden worden”, zegt Turton.

waterexpert aan de Universiteit van de Vrijstaat in Zuid-AfrikaAnthony Turton Het verbaast me eigenlijk dat er in Zuid-Afrika nog zo weinig uitbraken zijn

Door migratie en gebrekkige grenscontroles verspreidt cholera zich makkelijk over de grens, en Zuid-Afrika is migratiebestemming nummer één binnen Afrika. „Veel nieuwkomers komen terecht in sloppenwijken en dat maakt de situatie er zorgelijk”, vertelt Turton. Het land heeft lange tijd geen grote uitbraken gehad, tot vorig jaar. Toen namen twee mensen de bacterie mee uit Malawi. De gebrekkige waterzuivering, die door corruptie niet goed functioneert, deed de rest. Gevolg: 1.300 besmettingen en 47 doden. Het was een wake-up call voor Zuid-Afrika.

Het rijkste land van de regio dacht cholera buiten de deur te kunnen houden. „Maar ook bij ons zijn de riool- en watervoorziening in de sloppenwijken niet goed”, vervolgt Turton. „Geen onderhoud, hele wijken die het met één waterpunt moeten doen. Veel van die wijken liggen ook nog in laaggelegen gebied, waardoor er bij regen veel water doorheen stroomt. Het land staat er op dit vlak slecht voor. Het verbaast me eigenlijk dat er in Zuid-Afrika op dit moment nog zo weinig uitbraken zijn.”

Extreme regenval en conflicten

Het regenseizoen dat ongeveer van december tot en met maart loopt, is een periode waarin de risico’s op een cholera-uitbraak groter zijn. Door klimaatverandering valt in grote delen van zuidelijk Afrika steeds meer regen. De overstromingen die daar het gevolg van zijn, zorgen dat de bacterie regelmatig letterlijk de wijk uit stroomt en zich verspreidt. Door natuurrampen worden plekken met uitbraken slechter bereikbaar voor snelle hulp, die cruciaal is bij de bestrijding.

Graven van choleraslachtoffers in het Zambiaanse Lusaka. In zuidelijk Afrika kwamen de afgelopen twee jaar zeker vierduizend mensen om door de besmettelijke ziekte.

Zoals toen de cycloon Freddy in maart 2023 op het zuidoosten van Afrika afkoerste. Er waren al uitbraken van cholera in Malawi en Mozambique, maar die werden veel erger door deze storm. Mensen raakten hun huis kwijt, sloegen op de vlucht en brachten cholera naar andere plekken. Ondertussen waren wegen en medische posten beschadigd of zelfs onbruikbaar geworden.

„Overheden in deze regio weten wat ze moeten doen bij een cholera-uitbraak en zijn ook in staat daarnaar te handelen”, zegt Amponsah-Dacosta. „Het probleem is alleen de schaal van de uitbraken. Het zijn er veel en ze zijn groot. Dat maakt de bestrijding lastig.” Ook in conflictgebieden als Oost-Congo, waar mensen op de vlucht slaan voor geweld, ontstaan vergelijkbare problemen.

Lees ook Vooral kinderen zijn de dupe van het oplaaiende geweld in Oost-Congo

Toegang tot schoon drinkwater, een functionerende riolering, persoonlijke hygiëne en voorlichting, dat blijft de mantra van alle experts en organisaties die zich met cholera bezighouden. Maar hoeveel zin heeft een voorlichtingscampagne als er helemaal geen vers drinkwater is of als dat voor veel mensen onbetaalbaar is? En lukt het overheden om de almaar groeiende sloppenwijken te voorzien van schoon water en een toilet?

„Overheden zullen beter hun best moeten doen”, zegt Amponsah-Dacosta. „Vaccineren is een heel effectief middel om cholera de kop in te drukken. Maar de voorraad vaccins is altijd een probleem geweest. Er wordt niet genoeg in geïnvesteerd omdat cholera doorgaans niet het welvarende deel van de bevolking bereikt, zoals mensen die zich een cruise kunnen veroorloven.”

Delen Mail de redactie